Taalgericht geschiedenisonderwijs maakt leerlingen beter in geschiedenis én taalvaardiger

Geschiedenis is een talig vak en stelt hoge eisen aan de taalvaardigheid van leerlingen. Juist de taalvaardigheid van Nederlandse leerlingen is de afgelopen jaren een groot punt van zorg. Meer aandacht voor lezen, schrijven en mondelinge taalvaardigheid in het geschiedenisonderwijs helpt leerlingen bij het omgaan met primaire bronnen en historisch redeneren.

Hoe geef je taalsteun aan leerlingen in je eigen vak, zodat leerlingen de benodigde school- en vaktaal ontwikkelen? En hoe zet je de rijke context van het vak geschiedenis in om de lees-, schrijf- en mondelinge taalvaardigheid van leerlingen te verbeteren? Dat lees je in de handreiking Primaire bronnen bij geschiedenis. Bij de handreiking ontwikkelde SLO een drietal lessenseries over onderwerpen die bij geschiedenis in 3havo/vwo aan bod komen. De lessen zijn direct te gebruiken. Bovendien kunnen leraren de lessenseries als inspiratiebron gebruiken om lessen aan te passen aan een specifieke context en doelgroep.

Contextrijke inhoud taalonderwijs

Een belangrijk doel van het geschiedenisonderwijs is dat leerlingen historisch leren redeneren, mondeling en schriftelijk. Leerlingen zijn daarmee in staat processen van verandering en continuïteit te beschrijven en kunnen historische verschijnselen en periodes verklaren en met elkaar vergelijken. Dit doet een groot beroep op de taalvaardigheid van leerlingen. Leerlingen moeten immers leren de taal en de wijze van redeneren te gebruiken die bij geschiedenis horen

Johan van Driel heeft jarenlang voor de klas gestaan en is curriculumexpert geschiedenis bij SLO. “Geschiedenis en ook de andere zaakvakken zijn behoorlijk talig. Dat zie je terug in de leerboeken, maar ook hoe leraren en leerlingen tijdens de lessen met elkaar discussiëren. De teksten in de leerboeken zijn lang. Dat betekent dat leerlingen over een fikse woordenschat moeten beschikken om de stof te kunnen doorgronden.”

Amerikaans onderzoek

“Op scholen waar meer tijd werd besteed aan de zaakvakken, scoorden leerlingen substantieel hoger op begrijpend lezen”, haalt Johan Amerikaans onderzoek aan. “Zaakvakken spelen een belangrijke rol in het vergroten van woordenschat en het verbeteren van begrijpend lezen. Je geeft inhoud aan taal en daardoor vergroten leerlingen hun kennis van de wereld.”

Anne-Christien Tammes, curriculumexpert taal bij SLO: “Het is dus belangrijk om in zaakvakken expliciete aandacht te besteden aan het lezen, schrijven en de mondelinge taalvaardigheid van leerlingen. Zo gaan ze niet alleen het betreffende vak beter begrijpen, maar ontwikkelen ze tegelijkertijd hun taalvaardigheid.”

Handreiking Primaire bronnen bij geschiedenis
“Het is zeker niet de bedoeling dat leraren geschiedenis ook Nederlands gaan geven”, benadrukt Johan, “maar je kunt wél leerlingen extra hun voordeel laten doen met jouw onderwijs. Als leerlingen beter kunnen lezen en taalvaardiger zijn, heeft dat ook zijn weerslag op de resultaten van de leerlingen bij jouw vak.”

Beiden merkten dat leraren geschiedenis bereid zijn om aspecten van taalonderwijs in hun geschiedenislessen te integreren, maar zich afvroegen hoe ze dat kunnen doen en tegelijkertijd leerlingen beter laten worden in het vak. Daarom ontwikkelden Johan en Anne-Christien een handreiking voor geschiedenisleraren over hoe taalonderwijs te integreren is in de geschiedenislessen. De handreiking baseert zich op de principes van taalgericht vakonderwijs en biedt handvatten om leerlingen te ondersteunen bij het lezen van en het schrijven en in gesprek gaan over primaire bronnen, zoals dagboeken uit een bepaalde periode. In de handreiking staat hoe je dat kunt doen en welke didactische principes hieraan ten grondslag liggen. Gevolg is dat leerlingen bronnen beter begrijpen met behulp van de historische context, beter in staat zijn bronnen met elkaar te vergelijken en de betrouwbaarheid te beoordelen.

Drie lessenseries

Naast de handreiking heeft SLO drie lessenseries van elk twee lesuren ontwikkeld over onderwerpen die doorgaans bij geschiedenis in 3havo/vwo aan bod komen (zie kader 1). De lessenseries zijn voorbeeldmatig en kant-en-klaar te gebruiken, maar zijn ook aanpasbaar aan de specifieke context van klas, school en doelgroep (bijvoorbeeld meer of minder taalsteun geven, meer of minder bronnen laten gebruiken). Bovendien dienen ze voor leraren ook als inspiratie om zelf aan de slag te gaan met het integreren van taalonderwijs in de geschiedenislessen.

“In de lessenseries lezen leerlingen bronnen, gaan erover in gesprek en schrijven aan de hand ervan een historische beschouwing of verklaring”, legt Anne-Christien uit. “Door het evalueren van en reflecteren op de bronnen oefenen ze het diep lezen. Dat is belangrijk voor een vak als geschiedenis.”

Extra aandacht basisvaardigheden

Anne-Christien en Johan vinden de integratie van taalonderwijs in de zaakvakken een goed voorbeeld van de extra aandacht voor basisvaardigheden. “Ook de Onderwijsraad raadt aan om taal te integreren in andere vakken”, verduidelijkt Johan, “met name de zaakvakken zijn daarvoor geschikt.”

Beiden hopen dat dit gegeven de leraren van zaakvakken bewuster maakt van de mogelijkheden om in hun vakken het taalbewustzijn te vergroten, zonder dat dat ten koste gaat van de vakinhoud. “Integendeel”, benadrukt Johan, “betere taalvaardigheid komt het verwerven van de vakinhoud van de zaakvakken juist ten goede. Leerlingen krijgen meer diepgang in hun denken en handelen. Ze begrijpen de stof beter als ze beter begrijpend kunnen lezen. Ook snappen ze toetsvragen beter, worden ze beter in het formuleren van antwoorden en kunnen ze beter een logische redenering opzetten.”