Samenwerkend onderwijzen, Corona en Co-teaching (1)

Toen het schooljaar na deze zomer van start ging, waren er twee bijzondere omstandigheden. Docenten in het primair en voortgezet onderwijs stonden vrijwel vanaf week 1 voor de uitdaging een vorm van hybride onderwijs te moeten bieden. Hoewel de scholen open waren, zaten in bijna alle klassen leerlingen thuis met corona of met verkoudheidsklachten in afwachting van een coronatest. Van de leraar werd dus gevraagd om tegelijkertijd zowel live les als online les te geven. Daar kwam nog bij dat niet alle leerkracht teams compleet waren omdat ook collega’s thuis waren met corona of met verkoudheidsklachten in afwachting van een coronatest.

En bij de innovatieve docentenopleiding Teachers College van de Hogeschool Windesheim in Zwolle was iets anders aan de hand. Daar vond men maar voor 10% van de nieuwe studenten een stageplek. Het stagebureau gaf aan: “We hebben echt alle scholen gebeld maar alle scholen zeggen hetzelfde; de docenten hebben hun handen vol aan hun eigen werk en kunnen er geen stagiaire bij hebben.”

Dan moet je creatief zijn en elkaar weten te vinden in het Zwolse onderwijs. Zo ontstond het idee om de traditionele stage te herontwerpen en te kijken naar een vorm waarbij eerstejaars studenten ervaring op kunnen doen met lesgeven op een manier die niet verzwarend maar juist ondersteunend werkt voor docenten. Na een eerste literatuurstudie bleek dat co-teaching (in Nederland vooral bekend in de setting van Passend Onderwijs) een mogelijke uitkomst zou kunnen bieden. Er zijn verschillende modellen van co-teaching in dit kader, en om de mogelijke meerwaarde van het ontwerp te toetsen aan bestaande soortgelijke praktijken is gekeken naar Onderwijsroute 10-14 en wat daar zou passen. Onderwijsroute 10-14 is een tienercollege, waarbinnen leraren van Openbaar Onderwijs Zwolle en studenten van de hogeschool Windesheim nauw met elkaar optrekken bij het vormgeven van onderwijs. Daarna is de pilot gestart onder de naam “Samenwerkend onderwijzen, Corona en Co-teaching”.

Uitgangspunt van de pilot is dat zowel de docent in opleiding als de docent samen verantwoordelijk zijn voor alle aspecten van het lesgeven. Dit betekent dat zij samenwerken aan het ontwerp van de lessen, de planning en uitvoering van de lessen en de evaluatie van de lessen. Tessa van der Krogt, die haar afstudeerstage voor het vak Frans bij Onderwijsroute 10-14 doet: “De specifieke meerwaarde van samenwerken in het ontwerpen en uitvoeren van onderwijs met collega’s op Onderwijsroute 10-14 is dat je altijd vanuit meerdere perspectieven en ervaringen kijkt naar een les, probleemstelling of project en elkaar ondersteunt vanuit die verschillende perspectieven.”

De rol van de co-teacher kan uitgevoerd worden door zowel de docent als de docent in opleiding. Daarbij is het van belang dat de docent voor deze vorm van ‘coaching on the job’ wel beschikt over goede coachingsvaardigheden. Daniël Kolpa deed zijn afstudeerstage op Onderwijsroute 10-14 en is inmiddels Regisseur en coach op deze onderwijsroute. In deze rol begeleidt hij de docenten in opleiding van Teachers College: “Omdat ik zelf ook als docent in opleiding begonnen ben op deze school, zie ik de dingen waar ik zelf ook tegen aangelopen ben meteen en daardoor kan ik de docenten in opleiding heel gericht coachen in de samenwerking.”

Jael de Jong Weissman van Windesheim Teachers College: “Door te werken vanuit co-teaching verandert de traditionele rolverdeling van student en stagedocent naar ‘docent in opleiding en collega docent’. Dit geeft doorgaans een andere manier van samenwerken, het is gelijkwaardiger. Daarbij is het een werkwijze die sowieso mogelijkheden biedt als het gaat om het opleiden van aankomende docenten en het leven lang leren van bevoegde docenten. Het is een duurzame benadering, wat ons betreft.”

Op welke manier werkt co-teaching dan ondersteunend en niet verzwarend? Die vraag zal in het tweede artikel meer aandacht krijgen. Maar in de hybride situatie zoals die nu op veel scholen aan de orde is, is de ervaring dat de docent het fijn vindt als er iemand is die even het stokje overneemt. Het geeft ruimte om even terug te treden van het online podium en andere belangrijke zaken te monitoren. En het is gewoon fijn om met z’n tweeën voor de uitzonderlijke onderwijssituatie te staan.

Er zijn verschillende vormen van co-teaching die in een hybride onderwijssituatie ingezet kunnen worden.

Bij parallelle co-teaching staan de docent en docent in opleiding samen vo or de klas. De een geeft de leerlingen in de klas les, de ander de leerlingen online. Een andere vorm is alternatieve co-teaching. Deze aanpak is vooral gericht is op differentiatie. De een geeft de leerlingen les die voor een bepaald vak op schema liggen terwijl de ander de leerlingen die achterstanden op hebben gelopen extra instructie geeft.

Assisterende co-teaching biedt een scenario waarbij de een de les of een onderdeel daarvan geeft, terwijl de ander het klassenmanagement organiseert. Want de combinatie live én online vraagt nogal wat van het klassenmanagement. Maar door de verantwoordelijkheid voor het didactisch en pedagogisch handelen tijdens het lesgeven te verdelen worden de leerlingen in de gelegenheid gesteld om zich beter te concentreren en tot leren te komen.

Complementaire co-teaching: bij deze vorm staan de docent en docent in opleiding samen voor de klas en geven samen les waarbij zij elkaar afwisselen, aanvullen en versterken. Daarbij is niet het verschil in expertise en ervaring leidend maar het werken vanuit gelijkwaardigheid.

De Zwolse pilot heeft in principe alle vormen ‘in huis’ en besproken met de leraren. Gegeven de situatie zoals die nu is, is men in ieder geval van start gegaan met een vorm van assisterende co-teaching en complementaire co-teaching.

In het geval van de docenten in opleiding van Windesheim Teachers College bieden deze vormen van co-teaching ook nog eens de mogelijkheid om innovatieve en creatieve lessen die zij ontwerpen uit te proberen, waarbij de ervaren docent ondersteunt in het klassenmanagement en indien nodig op de inhoud.

Annelies Robben, netwerkregisseur van Onderwijsroute 10-14, kiest heel bewust voor een flink aantal docenten in opleiding in de school: “Het team bij Onderwijsroute 10-14 is samengesteld uit docenten en studenten. Dat brengt een sterke dynamiek met zich mee van frisse inzichten en creativiteit. We spreken dan ook niet van stagiaires maar van collega’s; we zijn samen een team en leren van en met elkaar en willen dit ook uitstralen naar leerlingen.”

Jim Voorhorst zit nu in het 2^e jaar van Teachers College: “Ik werk intensief samen met Daniël Kolpa van Onderwijsroute 10-14 en Diana Melchers van Van der Capellen Scholengemeenschap. De samenwerking met hen zorgt er niet alleen voor dat ik tijdens het reflecteren meerdere perspectieven mee kan nemen, maar maakt ook dat ik bij het ontwerpen van lessen leer te vertrouwen te hebben in mijn eigen kunnen. Wanneer ik met een vraag naar Daniël ga, krijg ik in plaats van het ‘enige juiste antwoord’ de kans om door onze constante dialoog zelf met creatieve oplossingen te komen. We zijn gelijkwaardige leerpartners en houden elkaar scherp en nieuwsgierig.”

Daniël Kolpa: “Het mooie van de samenwerking met Jim is dat we elkaar versterken. We geven elkaar feedback op de dingen die we zien waardoor we kunnen leren van elkaar. Hierdoor vormt het een echte samenwerking in plaats van een hiërarchische docent/student relatie.” Tessa van de Krogt vult aan: “Daarnaast mag je ook echt fouten maken en leren omdat je altijd oplossingsgericht kijkt en elkaar ondersteunt in het proces. Dat is heel fijn voor jezelf maar ook heel belangrijk voor onze leerlingen omdat zij een goed voorbeeld zien van de kracht van samenwerken en fouten durven maken in het leerproces.”

In het dubbelnummer januari/februari maken we in een tweede artikel de stand van zaken op, in gesprekken met leraren en leraren in opleiding.

Jael de Jong Weissman is lecturer, designer en researcher bij Windesheim Teachers College. Annelies Robben is netwerkregisseur onderwijsinnovatie & onderwijsroute 10-14 Zwolle.

Lees ook: https://www.van12tot18.nl/we-gaan-hier-nooit-meer-weg