Ook kaderleerlingen gaan naar hbo

Kansengelijkheid in het onderwijs is een belangrijk aandachtspunt. De toegankelijkheid naar het (hoger) onderwijs krijgt hierin veel aandacht. Er zijn formele maar ook informele barrières aan te wijzen waardoor niet ieder kind gelijke kansen krijgt in het onderwijs^[1]. Om deze barrières te verminderen is in 2014 het Toptraject gestart. Het Toptraject heeft als doel om een succesvolle onderwijsroute via mbo naar hbo te bieden voor iedere vmbo-leerling die kan en wil. Hierin worden doorlopende leerlijnen vormgegeven op taal- studie-, rekenvaardigheden en loopbaanoriëntatie en -begeleiding (LOB) in een studentgericht klimaat waar tevens aandacht is voor binding en niveau en tempo^[2]. Op deze wijze kan de leerling of student de onderwijsroute volgen die bij hem of haar past zonder minder slagingskans te hebben op het hbo. De uitvalspercentages in het eerste jaar hbo zijn immers al jaren hoger voor doorstromende mbo-studenten en diplomarendementen op hbo zijn lager^[3]. Het Toptraject start in het derde jaar van het vmbo en eindigt na het eerste jaar op het hbo. Tot nu toe was het Toptraject alleen toegankelijk voor vmbo-gtl leerlingen. Het blijkt echter dat er een aanzienlijk deel van de vmbo-kaderleerlingen uiteindelijk naar het hbo gaat, en dit doorgaans via het mbo doet. Om vmbo-kaderleerlingen gelijke kansen te bieden als vmbo-gtl leerlingen zouden zij ook het Toptraject moeten kunnen volgen.

De route naar het hbo

De gemiddelde cijfers (instroom vmbo-kader leerjaar 4 2009–2013) omtrent kaderleerlingen laten zien dat bijna een kwart van alle kaderleerlingen in de regio Twente uiteindelijk doorstroomt naar het hbo^[4]. In theorie is dat niet verrassend: kaderleerlingen kunnen immers ook rechtstreeks doorstromen in een mbo-(niveau)4 opleiding, welke voorwaardelijk is voor instroom vanuit mbo naar hbo. Kaderleerlingen doen dit vaker door te stapelen: de meerderheid doorloopt meerdere niveaus op het mbo voordat zij uiteindelijk door kunnen stromen naar het hbo vergeleken met vmbo-gtl leerlingen⁵. Ondanks dat een langere route als een barrière gezien kan worden, wordt dit door leerlingen en studenten niet per se als problematisch ervaren. Uit onderzoek blijkt dat de meeste leerlingen deze onderwijsloopbaan ook vaak nodig (gehad) hebben om zichzelf te ontwikkelen, zelfvertrouwen te krijgen en zelfstandig te worden^[5].

Van de vmbo-kaderleerlingen in de regio Twente stroomt ongeveer de helft van alle kaderleerlingen in op mbo-3 en de andere helft op mbo-4, alhoewel dit verschilt per domein. De doorstroom naar het hbo is minder hoog voor de studenten die zijn gestart op mbo-3, en het uitvalspercentage op het hbo is voor deze groep ook wat hoger⁵. Er is wel een groot verschil waar te nemen in de uitval in het eerste jaar hbo voor studenten die zijn gestart op vmbo-kader versus vmbo-gtl. Het gemiddelde uitvalspercentage (start vmbo-kader leerjaar 4 2009-2013) is respectievelijk maar liefst 31 versus 18%.

Als we het dan hebben over kansengelijkheid omtrent deze groep, blijkt de attitude ten opzichte van kaderleerlingen onder docenten, ouders en leerlingen op zowel vo als mbo een rol te spelen. Uit gesprekken met verschillende betrokkenen blijkt dat men een grote diversiteit in de groep van kaderleerlingen ervaart, onder andere in motivatie, cognitie, ambities en vaardigheden. De beeldvorming ten aanzien van de gemiddelde kaderleerling blijkt in sommige gevallen leidend voor het advies dat ze krijgen voor doorstroom naar mbo(-niveau)/ hbo, zowel vanuit het vo, in het mbo, maar ook uit de sociale omgeving van de leerling⁶.

Een Toptraject voor kaderleerlingen

Over het algemeen zijn zowel docenten als studenten van mening dat ook kaderleerlingen recht hebben op een ondersteuning richting het hbo. Echter, worden daar wel een aantal zaken bij aangetekend.

• Het beroepsgerichte karakter van vmbo-kader moet een plek krijgen;
• Het hbo lijkt voor kaderleerlingen nog te ver weg;
• Er moet rekening gehouden worden met de diversiteit in kennis, vaardigheden, gedrag en motivatie onder kaderleerlingen, maar ook verschillen ten opzichte van gtl-leerlingen;
• De beeldvorming ten aanzien van vmbo-kaderleerlingen in de onderwijs- en sociale omgeving is een belangrijk aandachtspunt⁶.

Met deze kennis is een Toptraject voor kaderleerlingen ingericht. Er is bewust voor gekozen om het eindpunt niet het hbo te laten zijn; het Toptraject in het kaderonderwijs richt zich primair op het voorbereiden op het behalen van een mbo-4 diploma met mogelijke doorstroom naar het hbo.

Het traject is in studiejaar 2021/2022 ontwikkeld en in 2022/2023 gestart. Hierin participeren twee vo-scholen uit de regio Twente. Beide scholen kiezen een andere aanpak, maar werken conform dezelfde uitstroomprofielen en uitgangspunten. Het doel is de individuele leerling de kans te geven zich te ontwikkelen op de manier die bij hem of haar past. Alle onderwijsroutes richting mbo, werkveld of hbo zijn positieve opties^[6]. In figuur 1 wordt het ontwerp van dit Toptraject in hoofdlijnen weergegeven.

Figuur 1. Toptraject voor kaderleerlingen

Op dit moment nemen er in totaal 24 kaderleerlingen deel aan dit Toptraject. Daarin lijken de eerste ervaringen positief: leerlingen neme deel en zijn betrokken. Er hebben gesprekken plaatsgevonden met ouders en vo-docenten om te werken aan beeldvorming en zo een ondersteunende omgeving te creëren. Er worden ervaringen opgedaan omtrent selectie van leerlingen en mogelijkheden tot zijinstroom. Zo is al gebleken dat het managen van verwachtingen, duidelijkheid en structuur cruciaal zijn voor motivatie van deze doelgroep. Het mbo is nauw betrokken in dit traject om na volgend schooljaar de warme overdracht te kunnen vormgeven. Tevens wordt er gewerkt aan Toptraject-aanbod voor die leerlingen die zullen gaan instromen in een mbo-3 opleiding, waar momenteel nog geen aanbod is. In het samenwerkingsverband rondom het Toptraject (12 vo-scholen, ROC van Twente en Saxion) maar ook daarbuiten zijn scholen enthousiast en staat er een nieuwe groep klaar om komend schooljaar te starten. Een mooie stap richting kansengelijkheid voor kaderleerlingen!