ChatGPT is getraind met internetbronnen tot september 2021 en doet niks anders dan een tekst reconstrueren op basis van bestaande teksten zónder daarbij de geraadpleegde bronnen te vermelden. De eerste leerlingen die hun schrijfopdracht door de chatbot lieten maken en wiens plagiaat niet werd ontdekt, lieten niet lang op zich wachten. De eerste slimme docenten die een educatieve draai aan ChatGPT wisten te geven, waren gelukkig net zo snel gevonden.
Zo vertelde mijn zoon, een hbo-student integrale veiligheidskunde, dat hij in de les schrijfvaardigheid de opdracht had gekregen om een vraag aan ChatGPT te stellen en vervolgens het antwoord te analyseren op taalgebruik en schrijffouten. Met medestudenten en de docent constateerde hij dat de door de chatbot gegeneerde tekst vrij algemeen is, waardoor je kunt opmerken dat hij niet door een mens is geschreven. Dit is precies wat anderen (onder wie hoogleraren) eveneens aangeven: creativiteit en gevoel ontbreken in ChatGPT-teksten. Er is nauwelijks afwisseling tussen langere en korte zinnen; ritme in taal ontbreekt, waardoor de teksten niet alleen saai zijn maar ook moeilijk beklijven.
Dat is niet zo gek, want ChatGPT kan niet denken. Helaas gaat het daar bij studenten ook weleens mis als je de geluiden op hogescholen en universiteiten beluistert. “Het grote probleem is dat scholieren en studenten niet goed meer kunnen denken aan de hand van taal”, stelt hoogleraar geesteswetenschappen Els Stronks. Hoogleraar digitale samenleving en mediacultuur José van Dijck betoogde in een FD-artikel dat schrijven een manier is om scherper te denken. “Taal is een onmisbaar instrument om te leren redeneren, argumenteren en discussiëren.” Ze pleit dan ook voor het onderwijzen van critical writing. “Kritisch schrijven betekent zorgvuldig omgaan met bronnen, goede vragen stellen, preciezer zijn met taal en behendig in retorica.”
“Het vergt nogal wat denk- en taalvaardigheid om dit soort tools precies te laten leveren wat je voor ogen hebt.”
Verbieden dan maar, dat ChatGPT? Dat is naar mijn idee niet nodig. Zoals Van Dijck opmerkt, biedt deze tool net als Wikipedia, spellingcheckers en synoniemen-apps juist de gelegenheid om de schrijfvaardigheid van leerlingen te verbeteren. Ik weet niet of je weleens geprobeerd hebt om AI-tool Dall.E een goede illustratie of foto te laten maken, maar mijn commando ‘Make a cartoon of teenagers lacking writing skills’ leverde Beavis en Butthead-achtig plaatjes op van kinderen die een pen/potlood op een onnatuurlijke manier vasthouden met onleesbare tekstballonnen. Een blad als Van12tot18 zou 'm niet publiceren, omdat de clou niet snel duidelijk wordt en de cartoon niet grappig cq. origineel is. Dall.E heeft een veel gedetailleerdere opdracht met beschrijving van de gewenste stijl nodig om tot een bruikbare uitkomst te komen. Het vergt dus nogal wat denk- en taalvaardigheid om dit soort tools precies te laten leveren wat je voor ogen hebt.
Ook op andere vlakken blijft een kritische houding ten opzichte van AI-tools van belang. ChatGPT en Dall.E zijn getraind met data die vooral uit de VS komen. Zwaar onderbetaalde arbeidskrachten uit onder meer Afrika moesten ervoor zorgen dat bijvoorbeeld haatdragende bronnen links bleven liggen. Om ChatGPT te verbeteren gebruikt de producent de opdrachten die gebruikers ze momenteel geven. Door het meerdere keren trainen van dergelijke taalmodellen plus de toename in het gebruik, verdubbelt de CO2-uitstoot ervan elke 3 tot 4 maanden – wat niet bijdraagt aan het behalen van de klimaatdoelstellingen. De producenten van dit soort tools hebben in de eerste plaats commerciële belangen, geen pedagogische, didactische of andere ethische belangen. Maak dus doordacht gebruik van ChatGPT en andere AI-tools! Op kennisnet.nl vind je daarvoor allerlei tips.
Larissa Zegveld is algemeen directeur/bestuurder Kennisnet