Les in Hanoi

De school bevindt zich op de campus van de Hanoi National University of Education (HNUE). We zijn in een moderne les over elektriciteit. De klas bestaat uit 35 leerlingen (in schooluniform), waarvan bijna tweederde deel meisjes. Quynh, een kleine, doortastende lerares, begint met het ophalen van de aanwezige kennis. Welke apparaten gebruiken stroom? De rijstkoker wordt onder andere genoemd, de soldeerbout, de strijkbout, de elektrische boor en de ventilator. Ze gebruikt een beamer met daarop ook apps die door collega’s zijn ontwikkeld en worden gedeeld. Er is veel interactie met de docent. De leerlingen zijn erg gedisciplineerd. Komt dat door de aanwezigheid van de opleidingsdocent Trinh en het hoofd van de opleiding? Mijn vraag lijkt ze te verbazen. Nee, het gaat er gewoon zo aan toe zoals in elke Vietnamese middelbare school. Dan worden er opdrachten gegeven zoals het omrekenen van kilowatturen in joules. Men werkt in Vietnam ook met een vakkenpakketsysteem. Physics is voor bepaalde pakketten verplicht en verhoogt de kans tot toelating voor veel studies. Op deze school staat men open voor didactische vernieuwing.

Opleidingsdocent Thrinh is in Nederland aan de VU gepromoveerd op onderzoekend leren bij het natuurkundeonderwijs en nu verantwoordelijk voor de lerarenopleiding natuurkunde in de physics faculty. Het Vietnamese natuurkundecurriculum wordt vernieuwd en Thrinh speelt daarin een belangrijke rol. Hij werkt ook aan een nieuwe natuurkundemethode. Thrinh behoorde tot een groep talentvolle studenten die door de Vietnamese regering in staat werd gesteld in Nederland te promoveren.

We krijgen een presentatie van vier bijna afgestudeerde leraren natuurkunde, twee meisjes studenten en twee jongens. Gepassioneerd presenteren deze leraren van de toekomst in hun beste Engels hun lesvoorbeelden. Lame, een mannelijke docent, geeft een lesje over geluidsgolven, zijn medestudent Viet Ha laat ons iets zien over het golvenmodel. De twee vrouwelijke docenten in opleiding, Khue en Thu Ha, geven respectievelijk een lesje over elastische krachten en circulaire beweging.

Ik proef hun gedrevenheid en passie. Hun liefste wens is een jaartje lesgeven in bijvoorbeeld Nederland. Zou dat kunnen? Ik ga het onderzoeken, beloof ik. Suggesties zijn welkom.

Op de campus zie ik een aantal meisjes in groene legerkleding en met helmen. Hoe zit dat? Na de Vietnamoorlog, die 50 jaar geleden begon en in 1975 eindigde, is er nog steeds dienstplicht. Studenten hoeven niet in dienst maar moeten wel gedurende een aantal maanden een militaire opleiding volgen aan de universiteit. Het idee is dat men in een oorlogssituatie naar het eigen dorp terugkeert om daar onder de bevolking bij te dragen aan de verdediging van het dorp. Het doet sterk denken aan de wijze waarop de Vietcong uiteindelijk met grote verliezen onder de burgerbevolking de oorlog wisten te winnen. Zoals iemand me zei: de vijand weet nooit wie wel of geen soldaat is in een dorp. Er lijkt zich recent ook een opmerkelijke vorm van privatisering te voltrekken in het onderwijs. Scholen, zoals de Nguyân Tât Thành highschool, krijgen de gebouwen en andere faciliteiten van de overheid in gebruik, maar men moet zelf voor de salarissen van de docenten zorgen door middel van de opbrengsten van te heffen lesgeld. Er bestond al een private onderwijssector in Vietnam. Is onderwijs dan niet meer gratis zoals het een socialistische republiek betaamt? Alle leerlingen zijn gelijk, krijg ik te horen en wellicht dat het lesgeld wordt afgestemd op het inkomen van de ouders.

Onderwijs is een van de speerpunten in het arme Vietnam. Het gemiddelde besteedbare maandsalaris is ca. $ 170,- tegen bijvoorbeeld $ 280,- in Indonesië en $ 820,- in Maleisië. Het na de Vietnamoorlog zwaar beschadigde land (Vietnam telt ruim 90 miljoen inwoners) werkt hard aan de toekomst. Inmiddels behoort Vietnam tot sterkst groeiende economieën van Zuidoost-Azië.

Men treft nog steeds socialistische leuzen en rode vlaggen aan die doen denken aan Oost-Europa voor die Wende. Maar voor het overige is Vietnam een westers land met gezellige koffiezaakjes, restaurants en vooral motoren, heel veel motoren. Met Seymour Papert in het achterhoofd – Papert kreeg een ernstig verkeersongeluk in Hanoi dat hij nooit te boven is gekomen – probeer je voorzichtig over te steken. Verkeerslichten dienen als versiering en het trottoir wordt geregeld gebruikt door aanstormende motorrijders. Geen gevaarlijker verkeersland dan Vietnam.

Voor velen van mijn generatie was de oorlog in Vietnam de coming of age periode. Geen stad was verder weg dan Hanoi. Van de huidige Vietnamese bevolking heeft slechts 14% de oorlog ook werkelijk meegemaakt. Vietnamezen zijn niet rancuneus ten opzicht van de VS, al zijn er op Vietnam meer bommen gevallen dan tijdens de hele 2e wereldoorlog. Nog steeds maakt Agent Orange slachtoffers en zijn bij kinderen de schokkende gevolgen te zien van het gebruik van het ontbladeringsmiddel dat door Monsanto en Dow Chemical is ontwikkeld. Maar voor de huidige generatie vormt de Vietnamoorlog vooral een belangrijke maar historische plek in hun leven. Vietnam wordt geleidelijk een meer westers land. De verschillen tussen het chaotische Hanoi en het meer westerse Ho-Chi-Min City (voorheen Saigon) zijn duidelijk, al groeien het noorden en zuiden van Vietnam economisch en cultureel meer naar elkaar toe. Het land bouwt aan een grote toekomst en realiseert zich het belang van onderwijs daarbij.

Een moderne natuurkundeles in Hanoi onderscheidt zich niet van een natuurkundeles in Nederland. We zien dat interactieve instructie wordt afgewisseld met proefjes, metingen en simulaties die met inzet van ICT worden uitgevoerd. Zo gebruikt men het meet- en stuurprogramma IP-coach dat door Ellermeijer (Trinh’s promotor) en zijn team is ontwikkeld. Uiteindelijk wil volgens PISA 14% van de leerlingen doorgaan met een science-studie. Phuong, mijn gids in Hanoi, is student bij de lerarenopleiding natuurkunde. Na haar studie wil ze, zegt ze enthousiast, iets met nieuwe media doen. Ze maakt inmiddels videoclips en fotografeert. Ook hier lijken niet alle leraren (in opleiding) blijvertjes in het onderwijs.