'Ga nu aan de slag met digitale geletterdheid'

Digitale geletterdheid kent een breed palet aan kennis en vaardigheden en de digitale ontwikkelingen gaan snel. Het onderwijs heeft hier een duidelijke rol te vervullen. Doel van digitale geletterdheid is alle leerlingen actief, verantwoordelijk, kritisch en zelfstandig gebruik te laten maken van digitale media en andere technologieën in onze informatie- en netwerksamenleving. Steeds meer scholen starten met het aanbieden van (onderdelen van) digitale geletterdheid in hun onderwijsprogramma. Martin Klein Tank is curriculumontwikkelaar bij SLO en is blij dat digitale geletterdheid onderdeel is van het Masterplan Basisvaardigheden. In het kader van dat Masterplan ontwikkelden Klein Tank en collega’s diverse handreikingen en instrumenten, waarmee scholen digitale geletterdheid een structurele plek kunnen geven in hun onderwijs. “We bieden onder meer een stappenplan, een inhoudskaart en factsheet over het hoe, wat en waarom van digitale geletterdheid, gestaafd met onderzoeksresultaten”, somt Klein Tank op. “Ook is een spel ontwikkeld, waarmee je als schoolteam of vaksectie onder begeleiding tot een gezamenlijke visie komt. Vanuit deze visie kun je beredeneerde vervolgstappen zetten.”

Oud-leraar Thijs Goedegebure is sinds kort collega van Klein Tank bij SLO. Tot voor kort was hij voor de stichting Openbaar Onderwijs Groningen (OOG) werkzaam als projectleider digitale geletterdheid. “Al zo’n zes jaar geleden zijn we binnen OOG gestart met een project om bij alle aangesloten po- en vo-scholen digitale geletterdheid te integreren in het lesprogramma.” Een van die scholen is de Leon van Gelder in Groningen. Floris Zwart is er verantwoordelijk voor het ‘digitaal projectonderwijs’ (DPO). “Op onze school wordt lesgegeven aan heterogene klassen”, legt Zwart uit. “Leerlingen van verschillende niveaus blijven vier jaar lang bij elkaar in de klas. Ook de leraren en mentoren gaan vier jaar lang met hun leerlingen mee. Binnen de klas werken leerlingen in tafelgroepen intensief samen aan projecten. Onze school focust veel op vaardigheden. Daar horen digitale vaardigheden vanzelfsprekend bij, vinden we.”

Digitale geletterdheid op de Leon van Gelder
Of je digitale geletterdheid als apart leergebied aanbiedt, of integreert in de andere vakken is natuurlijk de eigen schoolkeuze. De Leon van Gelder heeft ervoor gekozen om te starten met digitale geletterdheid als apart vak binnen het projectonderwijs, om het later te kunnen integreren in andere leergebieden binnen het projectonderwijs. Zwart: “In het eerste jaar van DPO hebben de mentoren dit nieuwe leergebied voor hun rekening genomen. Ze zijn gestart met de basisvaardigheden van computergebruik. Heel basaal, maar wel heel waardevol als je dat je leerlingen meteen goed aanleert. Nu geven diverse leraren, waaronder ikzelf, DPO als vak in jaar 1.”
Vanaf het begin is alles goed afgestemd binnen het lerarenteam. “We inventariseren bij de collega’s regelmatig welke digitale vaardigheden ze van leerlingen vragen om goed te kunnen functioneren in de lessen. Vervolgens bieden we die kennis aan tijdens DPO en kunnen de leerlingen de bijbehorende vaardigheden oefenen. Al doende komen er steeds meer facetten van digitale geletterdheid bij”, schetst Zwart. “Na dit schooljaar gaan we kijken hoe we DPO waardevol kunnen inzetten in de andere jaarlagen, zodat het een doorlopende leerlijn wordt. De leerlingen in deze jaarlagen krijgen wel al onderdelen van digitale geletterdheid.”
Het mooie, vindt Goedegebure, is dat de school in het digitaal projectonderwijs ook relatief veel tijd inruimt om onderwerpen als cyberpesten en fakenews te behandelen. “Het is ontzettend belangrijk dat je het daar met leerlingen over hebt. Je sluit aan bij de actualiteit en bij hun leefwereld.” Zwart kan dat beamen. “We hebben al heel wat waardevolle kringgesprekken gevoerd met onze leerlingen.”

Voor leerlingen
Structurele aandacht voor digitale geletterdheid draagt zeker bij aan gelijke kansen voor leerlingen, constateert Zwart. “De thuissituatie bepaalt in grote mate of een leerling veel of weinig digitale kennis en vaardigheden heeft. Werkt een leerling bijvoorbeeld thuis samen met de rest van het gezin op een oude pc en is er geen ondersteuning van de ouders, dan staat deze leerling meteen met 1-0 achter.”
Drie scholen binnen OOG hebben vanuit de stichting alle leerlingen een device ter beschikking kunnen stellen. Daar is de Leon van Gelder er één van. Goedegebure: “Mijn advies aan scholen is om goed na te gaan wat er nodig is om je leerlingen gelijke kansen te bieden.”
Op de Leon van Gelder kunnen leerlingen een speciaal programma Kunst, Theater, Media en Muziek volgen. Zwart ervaart dat deze leergebieden ook heel geschikt zijn om digitale vaardigheden te oefenen. “Denk aan digitale beeldbewerking, digitale muziek maken en tekenen op devices. Dit kun je ook weer combineren, bijvoorbeeld met de zaakvakken. Voor geschiedenis maken leerlingen die dat willen in plaats van een geschreven werkstuk bijvoorbeeld een mythologische voorstelling in Minecraft. Er zijn zoveel mogelijkheden en de leerlingen vinden het geweldig!”
Omdat het nog even duurt voordat de kerndoelen een definitieve plek in het funderend onderwijs krijgen, adviseren alle drie scholen niet te wachten. “Ga nu aan de slag en maak gebruik van de materialen van SLO. SLO biedt diverse handreikingen en instrumenten, waarmee je gestructureerd een schoolvisie kunt vormen en een plan van aanpak kunt maken”, benadrukt Goedegebure. Zwart vult aan: “Wij zijn blij dat we als school op tijd zijn gestart. Nu is er nog tijd om zaken uit te proberen in je onderwijs. En het allerbelangrijkste: je doet het voor je leerlingen!”