Over de waarde van cultureel responsief lesgeven

Je hoort er in Nederland nog niet vaak over: cultureel responsief lesgeven, of CRL. Je zou deze aanpak kunnen omschrijven als lesgeven waarbij de docent rekening houdt met de verschillende culturele achtergronden van de leerlingen in je klas; de docent erkent en waardeert ze, en ziet ook als een mogelijke verrijking van de lesstof en het leren. In wetenschappelijke termen: het integreren van de culturele achtergrond van leerlingen in de lesinhoud (content integration) en de individuele thuiscontext van leerlingen in ogenschouw nemen (funds of knowledge). Denk hierbij bijvoorbeeld aan het thema ‘rente’ in de les economie. Hoe interessant is het om dan ook in te gaan op de visie op rente binnen de islamitische wereld?

Een docent die cultureel responsief lesgeeft ziet het hebben van een migratieachtergrond dus niet (enkel) als een probleem, maar als een bron waaruit je kunt putten om te leren. Zo’n aanpak heeft tot gevolg dat leerlingen met een migratieachtergrond voelen dat ze erbij horen en dat hun herkomst en achtergrond niet alleen maar gezien worden als problematisch, maar vooral ook als iets interessants en waardevols. Waarom is dat belangrijk? Sabrina: “Leerlingen met een migratieachtergrond hebben nog altijd te maken vooroordelen en met lage verwachtingen. Ze zijn nog altijd oververtegenwoordigd op vmbo en ze hebben vaker dan leerlingen zonder een migratieachtergrond te maken met stagediscriminatie. Onderzoek wijst uit dat deze leerlingen zich ook minder thuis voelen in de klas en op school. En precies dat thuis voelen, erbij horen, is van belang voor een evenwichtige en kansrijke ontwikkeling van een jongere. Als je wilt dat leerlingen betrokken zijn en willen meedoen, moet je hen aanspreken op de gehele persoon die ze zijn. Je kunt niet zeggen: neem alleen dat stukje identiteit mee naar school dat hier past.”

Hier ligt wat Sabrina betreft eenebelangrijke relatie met motivatietheorieën, zoals die van Decy & Ryan. “Een leerling die het gevoel heeft dat hij of zij een groot deel van wie ze zijn thuis moeten laten, loopt groot risico af te haken. Andersom, leerlingen die het gevoel krijgen dat zij ertoe doen, durven zich meer te tonen, zullen eerder zelf iets in brengen, zijn bereid een relatie aan te gaan met de leraar, en voelen dat ook van hen hoge verwachtingen zijn. CRL werkt op die manier aan autonomie, relatie en gevoel van competentie.”

Voelen leraren zich gemotiveerd om aan de slag te gaan met CRL? Tijdens haar promotieonderzoek was het niet makkelijk om scholen en docenten te vinden die wilden meedoen aan het onderzoek. Sabrina: “Veel docenten hadden toch het gevoel dat dit iets nieuws was dat er weer bij kwam. Je merkt hoe weinig tijd en ruimte er is onder docenten om iets nieuws aan te gaan. En men zag ook niet altijd het directe verband met thema’s waaraan men al werkte. Vaak zijn dat cognitieve thema’s, omdat men streeft naar betere resultaten. CRL kan daarbij helpen, je moet bereid zijn om je erin te verdiepen om dat te zien. Maar uiteindelijk hebben we vruchtbaar gewerkt met scholen.”

Want aan cultureel responsief lesgeven begin je niet ‘zomaar’. Ook al ‘komt het er niet bij’ en kan het echt bijdragen aan het dichterbij brengen van de doelen die je je toch al had gesteld, het vraagt van de leraar om bij zichzelf als instrument stil te staan. “Je kunt pas op een zinvolle manier in interactie gaan over culturele verschillen als je je bewust bent van wie je zelf bent in dit plaatje. Hoe kijk ik naar diversiteit? Welke normen en waarden heb ik zelf mee gekregen en hoe beïnvloedt dat de manier waarop ik lesgeef? Hoe kijk ik naar de ander? CRL vraagt om oprecht open te staan voor datgene waar je niet bekend mee bent. En daarmee is het een professionele ontwikkeling die dicht bij jezelf als persoon komt.”

Wat zijn manieren om een eerste stap te maken? Sabrina: “Het begint met nieuwsgierig zijn naar je leerlingen en hun achtergrond. Denk niet teveel vanuit stereotypen en generalisaties. Draagt een leerling een hoofddoek? Dat is echt niet altijd een kwestie van onderdrukking door een vader. De makkelijkste manier is om gewoon te vragen aan je leerlingen: hoe zit dat bij jou? Dus vraag gewoon eens: kun je mij vertellen wat de hoofddoek voor jou betekent en waarom je deze draagt?”

Zoals voor veel dingen geldt: doe het niet alleen en zoek de ander op. Stel bijvoorbeeld een professionele leergemeenschap in, deel je vragen met elkaar en ga samen op zoek naar antwoorden die passen bij jullie situatie. Sabrina heeft een aantal van die leergemeenschappen begeleid. “Zo was er een docent die altijd lastige lessen kreeg als ze aangekomen was bij het behandelen van de evolutietheorie. Ze heeft dat uiteindelijk opgelost door een video te laten zien waarin met allerlei standpunten over het ontstaan van leven de revue liet passeren. Daarna kon zij aangeven: wij geven op deze manier les, maar het is belangrijk dat jullie weten dat er ook andere perspectieven zijn. Het bracht bij sommige leerlingen voor het eerst het gevoel teweeg dat hun opvatting niet werd genegeerd of ontkend. Of de school waar leraren samen met de leerlingen een straattaalwoordenboek willen maken op zo’n manier dat zij ook beter worden in het ABN. En de leraren in straattaal en whatsapp taal.”

Een goede manier om kennis te nemen van andere manieren van in een samenleving (te moeten) staan is het lezen van een biografie. Sabrina: “Er zijn indrukwekkende biografieën verschenen zoals Mijn ontelbare identiteiten van Sinan Cankaya. Hij beschrijft in dat boek zo mooi hoe hij gezien wordt door anderen op een manier waarop hij zichzelf niet ziet, en hoe hij steeds weer moet schakelen tussen zijn identiteiten.”

Uiteindelijk komt het erop neer dat iedere leerling zich gezien en gewaardeerd voelt voor wie hij of zij is, inclusief zijn culturele achtergrond en bagage.