Hoort persoonlijke ontwikkeling thuis in het onderwijs?

Een vaak gehoorde gedachte is dat je eerst over deze basiskennis hoort te beschikken voordat je kunt toekomen aan hogere ordeaspecten zoals creativiteit en kritisch denken binnen zelfgekozen onderwerpen en vakken. Een andere, eveneens grote, groep vindt, simpel gezegd, dat de persoonlijke ontwikkeling van het kind centraal zou moeten staan in het onderwijs; vanaf de eerste dag in de opvang tot aan de laatste studiedag in welke opleiding en op welk niveau dan ook. Persoonlijke groei bereik je vooral door het vergroten van je zelfbewustzijn en zelfkennis.

Volgens de psycholoog Gardner verschillen mensen enorm in wat hij noemt intrapersoonlijke intelligentie; zelfkennis die nodig is om jezelf te begrijpen. Andere belangrijke vormen van persoonlijke groei zijn communicatieve en sociale vaardigheden, het opbouwen of versterken van zelfvertrouwen, het ontwikkelen van eigen krachten en talenten, maar ook het verbeteren van je kwaliteit van leven.

Wij waren uitgenodigd om een plan toe te lichten dat als doel heeft het onderwijs te verrijken op inhoud, door meer aan te sluiten bij de interesses van de leerlingen, op de interactie tussen docent en leerling, meer gericht op coaching dan doceren, en op toetsing, meer gericht op groei en veiligheid dan op het bepalen van een eindcijfer. Centraal in ons plan staat de aangeboren nieuwsgierigheid van het kind en het bevorderen van intrinsieke motivatie om leren te versterken.

Er valt een pijnlijke stilte. De twee hoge ambtenaren kijken ons meewarig aan. “Ja, het is niet dat wij dit zelf niet omarmen, maar persoonlijke ontwikkeling staat absoluut niet hoog op de agenda van het ministerie. Wij willen 1) vooral het niveau van kennis en vaardigheden verhogen zoals bedoeld in de Pisa-metingen, 2) het lerarentekort terugdringen en 3) het onderwijs inclusief voor iedereen maken.”

Ik wil vragen of ze weten welk land mijlenver bovenaan staat in de Pisa ranking en of wij het Chinese leersysteem dan maar zullen overnemen? Chinese leerlingen moeten al van jongs af aan onder hoge druk presteren. Niet alleen op school, maar ook na schooltijd staat alles in het teken van prestatie. Alleen met hard werken kun je succesvol worden, dus dat betekent tot het uiterste gaan. Maar ik beheers me. Rustig, Harold, tel tot tien. Gelukkig is mijn collega sociaal vaardiger dan ik zodat we het gesprek op een prettige en inhoudelijke manier kunnen voortzetten.

Natuurlijk willen wij ook deze drie doelstellingen bereiken, maar wat is de beste weg hiernaartoe? Uiteindelijk wil iedereen hetzelfde in het onderwijs. We willen onze jongeren zo goed mogelijk voorbereiden op de toekomst. De grote vraag is, hoe doen we dat? Helpen we jongeren om zich voor te bereiden op een volwassen leven door ze te voorzien van kennis en vaardigheden? Of is voor een geslaagd leven tijdens en na de schoolfase persoonlijke groei het allerhoogste goed?

Op het Orakel van Delphi stond de spreuk: γνῶθι σεαυτόν (gnothi seauton). Dat betekent: ken uzelf. Het is nog steeds een van de bekendste filosofische aforismen en houdt in dat voor het verwerven van ware kennis je eerst over zelfkennis dient te beschikken. In de razendsnel veranderende wereld van vandaag met de opkomst van slimme systemen die beter kunnen lezen, schrijven en rekenen dan wijzelf is zelfkennis belangrijker dan ooit tevoren. Om mens te blijven gaan we ons niet langer onderscheiden van systemen door slimmer te zijn. Hopelijk wel door goed na te denken over hoe eenieder van ons het beste kan bijdragen om zichzelf en de wereld om ons heen te verrijken.