‘We gaan hier nooit meer weg!’

Door het kinderwetje van Van Houten uit 1874 is er in het Nederlandse onderwijssysteem sprake van een knip tussen primair onderwijs en voortgezet onderwijs. In tegenstelling tot Van Houten destijds, zijn het team van Onderwijsroute 10-14 en Windesheim Teachers College in Zwolle van mening dat deze knip onnatuurlijk is en dat een onderwijsroute voor kinderen van 10 tot 14 jaar beter recht doet aan de specifieke ontwikkelingsopgaven van jonge mensen in deze leeftijd. Het maakt dat de stap van de basisschool naar het voortgezet onderwijs met deze nieuwe vorm van onderwijs een meer geleidelijke is. Samen ontwierpen de docenten van Openbaar Onderwijs Zwolle en de studenten van Windesheim Teachers College daarom onderwijs voor de nieuwe onderwijsroute en voeren dit onderwijs sinds september samen uit.

Annelies Robben, de netwerkregisseur van 10-14 Zwolle: ‘Kinderen zijn soms op 12-jarige leeftijd nog niet klaar voor een niveaukeuze, maar het huidige onderwijssysteem dwingt ze daar wel toe. Met 10-14 onderwijs willen we deze keuze uitstellen tot eind klas 2. Door kinderen twee jaar langer de tijd en ruimte te geven om nog verder te ontwikkelen, kunnen we kinderen daarna een passend advies geven voor de doorstroom naar het voortgezet onderwijs.’

Daniel Kolpa en Buddy van der Stad studeren bij Windesheim Teachers College en namen in het voorjaar van 2017 deel aan de ‘Professional Challenge’ waarbij de studenten van Teachers College samen met docenten van Openbaar Onderwijs Zwolle onder leiding van netwerkregisseur Annelies Robben het onderwijs voor de nieuw te starten onderwijsroute 10-14 hebben ontworpen.

Daniel en Buddy: ‘We weten nog goed hoe wij begonnen. We zaten met zijn allen in een lokaal en onze docenten zeiden: ‘Jullie gaan een school oprichten.’ Verward keken wij elkaar aan; een eigen school oprichten, dat kan toch helemaal niet? Toch was het echt zo. Een week daarna zaten wij al rond de tafel met Annelies Robben, netwerkregisseur van 10-14.

Lachend keek Annelies ons aan en vertelde wat onze opdracht zou zijn. Het idee was dat wij de kerndoelen van zowel het basisonderwijs (PO) als het voortgezet onderwijs (VO) zouden analyseren. Wat ben je nou eigenlijk verplicht om aan te bieden? Welke doorlopende leerlijn is er te vinden in deze doelen? Met stapels vol met kerndoelen begonnen wij onze zoektocht, op zoek naar de koppeling tussen PO en VO die wij zo graag wilden vinden.

De eerste fase stond vooral in het teken van analyseren, toch begonnen wij al vrij snel verbanden te zien waar je lessen mee zou kunnen ontwerpen. Ook zagen wij aspecten die juist toegevoegd moesten worden aan de kerndoelen. Het analyseren begon richting het ontwerpen te gaan, iets wat nog niet de ‘bedoeling’ was. Annelies heeft veel op de rem moeten trappen en ons zo nu en dan ‘terug moeten fluiten’; we liepen veel te hard van stapel.

Eenmaal weer in de juiste versnelling hebben wij veel kunnen ontdekken. Zo kwamen wij er bijvoorbeeld achter dat in de brugklas voor sommige vakken heel veel wordt herhaald, terwijl er voor andere vakken een enorme kloof is ontstaan. Denk aan de vakken zoals Engels, waar je op het VO vaak pas echt mee begint. Hoe mooi zou het zijn als je hier op het PO al mee kunt beginnen zodat de kloof kleiner gemaakt kan worden? De volgende stap werd dan ook om leerlijnen te gaan ontwerpen met een doorlopende leerlijn. De kerndoelen analyseren deden wij voornamelijk individueel: de een boog zich over het PO-gedeelte terwijl de ander bezig was met een vak van het VO waar hij/zij later ook gaat werken. Na de fase van het analyseren zijn wij met deze twee partijen samen gaan zitten. De gevonden resultaten naast elkaar leggen en kijken naar de overlap: op zoek naar bepaalde thema’s die te vinden zijn in beide vakgebieden. Niet alleen tussen PO-VO, maar ook tussen vakken onderling. Thema’s als onderzoeken, ontwerpen, presenteren kwamen overduidelijk terug in de verschillende vakgebieden.

Inmiddels zijn wij goed bekend met de kerndoelen. Bij het ontwerpen van het onderwijs kunnen wij makkelijk de verbinding maken met de kerndoelen. De samenwerking zoals deze ontstond na de analyse is blijven bestaan sinds wij lesgeven op Onderwijsroute 10-14. Samen kijken we naar de thema’s en proberen wij de overlap tussen de vakken te vinden om zo vakoverstijgend te werken, al met al een prachtig resultaat.’

Jael de Jong Weissman, docent bij Windesheim Teachers College: ‘Het mooie is dat de samenwerking tussen 10-14 Zwolle en Windesheim Teachers College zich niet beperkt tot praktische analyses en het ontwerpen en uitvoeren van onderwijs, maar dat 10-14 Zwolle en Windesheim Teachers College ten aanzien van visie werken vanuit dezelfde bronnen. Zo werken we bij Teachers College naast de SBL competenties vanuit de 6 Cs zoals beschreven door Michael Fullan: Character, Collaboration, Communication, Citizenship, Critical Thinking en Creativity. Waarbij Character de competentie is die als rode draad tussen de andere competenties loopt. Bij 10-14 Zwolle staan deze competenties ook centraal en vormen ze de basis van de visie op de wijze waarop leerlingen begeleid worden in hun leerproces. Dit maakt dat de studenten niet alleen vanuit deze kaders leerlingen begeleiden maar ook op dezelfde wijze opgeleid worden.’

Het op een andere manier opleiden van studenten is ook waarom Windesheim in 2015 startte met Teachers College: ‘Als je van studenten vraagt om vernieuwend onderwijs te ontwikkelen dat aansluit bij de specifieke onderwijsbehoeften van leerlingen in de 21ste eeuw, dan is het zaak dat je deze studenten ook innovatief opleidt zodat zij kunnen ervaren wat de meerwaarde is van het binnen thema’s werken vanuit je eigen leervragen en het bewerkstelligen van ‘deep learning’ (Fullan, 2014, 2017).’

Binnen 10-14 Zwolle wordt binnen grote complexe thema’s gewerkt aan de verbinding tussen primair en voortgezet onderwijs. Door te werken binnen thema’s worden leerlingen in de gelegenheid gesteld een kennisnetwerk te ontwikkelen. Een netwerk dat hen in staat stelt verschillende nieuwe vakinhouden te relateren en ook te verbinden met al aanwezige voorkennis. Deze manier van werken verdiept het begrip van de verschillende inhouden van de verschillende domeinen (Hirsch, 2003, 2016).

Op 10-14 Zwolle zitten de leerlingen in stamgroepen, waarbij leerlingen van het PO en VO door elkaar zitten en samen de dag starten. Gedurende de dag zijn er wel verschillen in de programma’s van PO en VO zodat de leerlingen aan hun eigen leerroutes kunnen werken. Het onderwijsprogramma is per leerling aangepast.

Leerling: ‘Het fijne van 10-14 is dat wanneer je moeite hebt met een bepaald onderdeel, je kunt starten op het niveau waar je op zit en vandaaruit door kan werken. En je coach kan je met alles helpen.’

Annelies Robben: ‘Wanneer je wilt dat leerlingen de tijd krijgen om erachter te komen wat ze werkelijk willen, is het belangrijk dat je in die tijd ook echt zorgt voor de juiste voorwaarden. Door te werken met persoonlijke leerroutes, begeleiding en coaching kunnen leerlingen doorgroeien in kennis en vaardigheden en hun ontwikkelingslijn doorzetten.’

Bij 10-14 Zwolle is gekozen voor lesdagen tot 14:00 uur zodat leerlingen na de lessen de ruimte hebben om nog tot 17:00 uur te blijven om hun huiswerk te maken op school. Er zijn dan altijd docenten en studenten aanwezig om de leerlingen te helpen. Leerling: ‘Als ik na schooltijd mijn rekenwerk op school doe, en ik snap iets niet, dan kan ik terecht bij de docenten en de studenten, zij blijven me net zo lang helpen tot ik het snap. Daardoor durf ik nu ook beter hulp te vragen want daar was ik eerst best onzeker over.’

Annelies Robben: ‘We hebben bij 10-14 Zwolle bewust gekozen voor een divers docententeam dat komt uit het basis- en voortgezet onderwijs. Doordat we daarnaast ook vijf studenten van Windesheim Teachers College hebben die ons team versterken kunnen we samen het onderwijs maken voor leerlingen die eerder toe zijn aan een uitdagende leeromgeving en voor leerlingen die de keuze voor het voortgezet onderwijs nog even uit willen stellen.’

Vanuit de visie ten aanzien van Community is gekozen voor het betrekken van ouders bij het onderwijs. Annelies Robben: ‘Door in te zetten op een kleinschalige leergemeenschap is het mogelijk om echt samen na te denken over onderwijs.’ Op ouderavonden is aan ouders vooraf gevraagd naar de verwachtingen en de wijze waarop zij het onderwijs voor hun kind graag zouden zien. Ook worden ouders actief betrokken bij het realiseren en evalueren van het onderwijs. De verwachting is dat 10-14 Zwolle in de komende jaren zal groeien, maar door de formule waarbij steeds gewerkt wordt in kleine units zal deze werkwijze gehandhaafd blijven.

Na klas 2 stromen de leerlingen door naar het voortgezet onderwijs, maar de leerlingen van klas 1 die in september gestart zijn roepen nu al: ‘Annelies, je hebt nog anderhalf jaar om dat op te lossen, want we gaan hier nooit meer weg!’