Echt vernieuwend denken over onderwijs en leren, dat valt niet altijd mee. Al wil je heel graag ontsnappen aan oude vormen en gedachten, het is niet eenvoudig om je eigen perspectief en je eigen overtuigingen los te laten. Gelukkig zijn er mensen die je daar graag bij helpen, zoals Jur Koksma, enthousiast ambassadeur van transformatief leren.

Koksma doet binnen de Radboud Health Academy en in samenwerking met het Radboud Teaching and Learning Centre onderzoek naar transformatief leren. Daarmee wordt bedoeld: de leervorm die nodig is als professionals of organisaties een wezenlijke verandering doormaken, waarvoor het nodig is om op een heel nieuwe manier te gaan kijken en denken. Leren ‘alsof je de ogen zijn geopend’.

Nieuwe ervaringen opdoen

‘Het vermogen om ons voor te stellen dat dingen echt anders kunnen, is vaak beperkt’, legt Koksma uit. ‘Je hebt vaak overtuigingen over hoe dingen moeten, wat je moet weten en dus ook: wat en hoe je moet leren. Om dat te doorbreken, moet je de verandering zelf doormaken en dus nieuwe ervaringen opdoen. De adder onder het gras is echter dat mensen vaak helemaal niet overtuigd zijn dat dingen anders moeten. En als je dat denkt, ga je geen nieuwe ervaringen opzoeken. Vandaar dat veel dingen die beter zouden kunnen, toch bij het oude blijven.’

Sta je echter open voor nieuwe ervaringen en perspectieven, dan heeft Koksma wel een voorbeeld van hoe dat kan werken. ‘We hebben bijvoorbeeld de werelden van kunst en zorg met elkaar verbonden in een cursus voor geneeskundestudenten met wie we zeven zaterdagen met kunstenaars hebben gewerkt in hun studio’s. Er werd open geleerd, dat wil zeggen: er was geen toets achteraf of leerdoelen vooraf. We wilden alleen dat ze zich openstelden voor andere perspectieven. Al snel merkten de deelnemers dat iedereen anders kijkt, denkt, voelt. En ook dat het spannend is om je in een leeromgeving te begeven waar je niet precies weet wat er van je verwacht wordt. Het wordt dan al snel duidelijk dat je jezelf overal meebrengt - en dat je daar, ook als dokter in het contact met je patiënt, gebruik van kunt maken. Dat besef is dieper wanneer je het zelf ervaart dan wanneer iemand dat tegen je zegt.’

‘Purpose driven’ onderwijs

In een nieuw, interdisciplinair project The Future of Academia denken Koksma en andere onderzoekers na over de vraag: hoe zou de toekomst van de universiteit er uit kunnen zien? ‘Als ik kijk naar de toekomst van het universitair onderwijs, zou ik liefst zeggen: veeg het bord helemaal schoon en laten we met al die slimme mensen die hier studeren en werken kijken hoe we met z’n allen op een betekenisvolle manier kunnen leren. Ik zie nog veel ‘we hebben afgesproken dat dit de eindtermen zijn en dat je dit dus moet weten’ en weinig purpose driven onderwijs. Terwijl er voldoende uitdagende maatschappelijke vragen zijn die we, denk ik, graag aan zouden willen pakken. We zouden er ook voor kunnen kiezen om de vraag: wat kan ik voor rol spelen in de wereld, hoe kan ik van betekenis zijn, leidend te laten zijn.’

Transformatief leren gaat niet alleen om meer of andere kennis, maar ook om een andere manier van leren - bijvoorbeeld door studenten meer eigenaarschap te geven over hun onderwijs en meer verantwoordelijkheid over echte problematiek.
Koksma: ‘Transformatief leren is dus niet: we gaan in elke opleiding een paar uur praten over duurzaamheid. Maar het kan wel inhouden dat je je ook als docent afvraagt: in hoeverre draagt mijn docentschap bij aan een betere wereld? Of dat je bijvoorbeeld nadenkt over het verminderen van hiërarchie, het serieus nemen van de ervaring van studenten. Transformatief leren gaat over de stappen naar een meer fundamenteel niveau. Over cognitief en affectief en meer ervaringsgericht leren. Over leeromgevingen die andere manieren van leren bevorderen.’

Het leren van de toekomst

Volgens Koksma is de tijd er rijp voor. ‘Er zijn ook in het voortgezet onderwijs allerlei pilots en experimenten met nieuwe vormen van leren. En ik heb de indruk dat het zo langzamerhand wordt gezien als het leren van de toekomst in plaats van als iets voor mensen die niet meekomen.’

‘Soms lijkt het misschien vrij hopeloos omdat we maar niet weg lijken te komen uit de eindeloze riedel van eindtermen, kwaliteitseisen en visitaties et cetera. Maar als je met elkaar aan de slag gaat, kom je soms heel snel tot verrassende en inspirerende resultaten. Mits je maar durft, mits het ook veilig is om hardop te denken over verandering.’

Wil je meer weten en inspiratie opdoen over ontwikkeling van het hoger onderwijs? Doe mee aan de Onderwijsdagen 2021. De Radboud Universiteit en de HAN University of Applied Sciences presenteren van 15 maart tot en met 18 maart 2021 een veelzijdig online programma. Lees meer en schrijf je in op www.ru.nl/onderwijsdagen

Photo by Mathieu Stern on Unsplash