Het onderwijs in Nederland is vaak nog ééntalig ingericht: leren gebeurt in principe in het Nederlands. Ruimte voor meertaligheid betekent dat leerlingen ál hun talenkennis mogen benutten. De kennis en vaardigheden die ze al hebben in hun thuistaal, worden zo ook belangrijk op school. Inge Jansen, leerplanontwikkelaar bij SLO: “Nu wordt er in ons schoolsysteem meestal geen aanspraak gedaan op die talige kennis en vaardigheden. Terwijl het juist goed is om andere talen de klas in te halen. Zo ervaren leerlingen dat ze bij de ontwikkeling van hun taalvaardigheden voortbouwen op hun bestaande talenkennis.”

Plek in de klas

Meertaligheid kan op verschillende manieren een plek krijgen in de klas. Inventariseer welke talen een rol spelen in het leven van leerlingen en ga daarover in gesprek met elkaar. Leerlingen kunnen hun talenkennis ook inzetten bij het leren, door bijvoorbeeld informatie te verzamelen in een taal naar keuze en het verslag in het Nederlands te schrijven. Het schakelen tussen talen zorgt voor meer inzicht in de eigen én de Nederlandse taal.

Betere motivatie

Uit wetenschappelijk onderzoek blijkt dat aandacht voor meertaligheid op school een groot aantal positieve effecten heeft. Het gebruik van de thuistaal maakt het niet alleen makkelijker om Nederlands en andere talen te leren, maar het biedt ook kansen voor het leren bij andere vakken. Daarnaast krijgen leerlingen meer zelfvertrouwen als ze gebruik mogen maken van al hun talenkennis. Ze voelen zich daardoor meer thuis op school. Dat motiveert hen om te leren en dat heeft een positief effect op hun leerresultaten.

Open houding

“Waardering voor de thuistaal van leerlingen is een erkenning van identiteit en cultuur”, zegt Inge. “Hun thuistaal doet ertoe in de klas en de leraar is daarin geïnteresseerd. Alleen dat motiveert al enorm. Leerlingen zien ook dat alle talen gelijk zijn: hun taal is net zoveel waard als de talen die ze op school leren. Aandacht voor andere talen zorgt er bovendien voor dat álle leerlingen een nieuwsgierige, open houding ontwikkelen ten opzichte van andere talen en culturen. Leerlingen leren zich zo bewegen in de meertalige samenleving die Nederland is.”

Meertaligheid integreren op school

Bij het Stedelijk College in Eindhoven, een school voor mavo, havo, vwo en tweetalig onderwijs, staat meertaligheid sinds drie jaar hoog op de agenda. Mara Rooijmans, docent Nederlands en Ruben Verlaek, docent Engels, sloten zich aan bij het Lectoraat Meertaligheid van de Fontys-lerarenopleiding in Tilburg. Mara: “Wij doen praktijkonderzoek naar het inbrengen van meertaligheid in het curriculum van onze school. Die opdracht past goed bij ons, want we hebben veel meertalige leerlingen. Uit een enquête die we hielden onder leerlingen bleek dat maar liefst 25% van de respondenten thuis een andere taal spreekt.”

“Waardering voor de thuistaal van leerlingen is een erkenning van identiteit en cultuur. Hun thuistaal doet ertoe in de klas en de leraar is daarin geïnteresseerd.

Starten met bewustwording

Het onderzoek van Mara en Ruben begon met een enquête onder collega’s, om in kaart te brengen of leraren meertaligheid een belangrijk onderwerp vonden. Dat bleek zo te zijn. Mara en Ruben ontwikkelden vervolgens een Nederlandse en een Engelse les rond meertaligheid. Mara: “In mijn les ging ik met leerlingen in gesprek over meertaligheid. Ze lazen teksten over meertalig zijn en schreven met behulp van die teksten een artikel over de voordelen ervan. Daarna vroeg ik hun wat ze vonden van deze aandacht voor meertaligheid. Eén leerling zei: ‘ik kan nu eindelijk verwoorden hoe moeilijk het is om alles in het Nederlands te moeten doen, terwijl het niet mijn eerste taal is’. Leerlingen waren heel positief over het initiatief en het zorgde er ook voor dat onze docenten beter begrepen hoe uitdagend het is om geen onderwijs te krijgen in je moedertaal.”

Trots op taal

Ruben startte zijn les Engels met een TED Talk over de voordelen van meertaligheid. Leerlingen schreven daar een brief over en deden onderzoek naar hun eigen taal: hoe kan die taal een positief effect hebben, op de handel bijvoorbeeld? “Ik wilde leerlingen er bewust van maken dat het spreken van meerdere talen verrijkend is”, zegt Ruben. “Mijn leerlingen reageerden heel positief op de les. Een leerling vertelde dat hij trotser is op zijn thuistaal, nu hij wist hoe groot de invloed van talen op de wereld is.”

Positieve effecten

Mara en Ruben zien dat meertaligheid veel positieve effecten heeft. Leerlingen hebben zo meerdere tools ter beschikking die ze in hun voordeel kunnen gebruiken. “Informatie opzoeken in hun thuistaal, zorgt er bijvoorbeeld voor dat onderwerpen meer gaan leven”, zegt Ruben. “Leerlingen voelen zich meer gezien en gemotiveerd als ze hun thuistaal mogen inzetten. Meertaligheid levert ook meer sociale binding tussen leerlingen op. Ze leren elkaar beter kennen. Tijdens mijn les kwamen verschillende leerlingen uit vwo 5 er bijvoorbeeld achter dat ze al jaren een klasgenoot hebben die Servisch spreekt.”

Meertaligheid is niet moeilijk

Het hoeft niet moeilijk te zijn om meertaligheid een plek te geven in lessen. Mara: “Neem een les over leenwoorden bijvoorbeeld. Het is heel makkelijk om daar thuistalen bij te betrekken. Tijdens workshops die we gaven aan collega’s, kwam een stagiair scheikunde met een ander voorbeeld. Bij het behandelen van elementen uit het periodieke systeem bespreekt hij ook uit welke taal de naam van het element stamt. Zoveel in de wereld om ons heen is meertalig, je vindt makkelijk openingen om er aandacht aan te besteden. In mijn ideale wereld zijn alle collega’s zich er straks bewust van dat ze allemaal ook taaldocent zijn.”

De juiste vorm zoeken

Om hun collega’s te helpen meertaligheid in hun lessen te verwerken, ontwikkelden Mara en Ruben een website met informatie en lesideeën rond meertaligheid. “Dat werkte helaas niet zo goed”, zegt Mara. “De website wordt te weinig gebruikt. Onze collega’s én directie vinden meertaligheid belangrijk, maar er zijn nu zoveel andere prioriteiten. Een website bleek niet de manier om meertaligheid een plek te geven in ons curriculum.”

Leerlingen inzetten

Ruben: “Nu willen we daarom onze leerlingen gaan inzetten om docenten duidelijk te maken dat de urgentie rond meertaligheid hoog is. Onze school heeft een speciaal tweetalig programma voor havo/vwo-leerlingen met een internationale achtergrond, die extra ondersteuning krijgen in Nederlandse taal. We gaan hen interviewen om te onderzoeken hoe ze onze ondersteuning beleven en waar nog kansen liggen. De informatie die we daar uithalen, willen we vertalen naar onze reguliere klassen. Bij onze collega’s zetten we een tweede enquête uit. We willen graag weten wat ze nu al doen op het gebied van taalondersteuning. Zo leggen we de basis voor een nieuw taalbeleidsplan op onze school, waar meertaligheid een belangrijk onderdeel van is.”

Voor meer informatie

Binnenkort is op www.slo.nl een vernieuwde themapagina over meertaligheid te vinden.

Straattaal hoort ook bij meertaligheid

Meertaligheid gaat naast thuistalen ook over dialecten, streektalen, gebarentaal en straattaal. SLO-leerplanontwikkelaar Inge Jansen: “Door aandacht te besteden aan straattaal, haal je de wereld van jongeren de klas in. Het is interessant om samen te bespreken waar straattaalwoorden vandaan komen en in welke culturele context ze gebruikt worden. Je stelt je als leerkracht zo open om te leren van de jongeren en je laat zien dat je hen serieus neemt. Dat werkt heel motiverend.”