Edubesitas is een ernstige bedreiging voor de

gezondheid van het onderwijs en de samenleving. Het is een reeds lang bestaande en doorgaande neiging om door eisen vanuit de samenleving het onderwijs te veel te laten verorberen (2). Scholen staan volgens de OECD (3) voortdurend onder druk om het tempo van veranderingen in de samenleving bij te houden en om, volgens de Onderwijsraad (2018), de leerlingen voor te bereiden op de toekomst (4) met betrekking tot hun persoonlijk, maatschappelijk en beroepsmatig functioneren. Het voortdurend hogere eisen stellen door de samenleving aan het onderwijs is een heel oud verschijnsel en gaat steevast gepaard met overladenheid. Anneke Voorend en Anton Friebel (5) en Wilmad Kuiper (6) wijzen met oog op overladenheid op de factoren leerlingen, leraren, leertijd en leerstof: “Van overladenheid in het onderwijs is sprake daar waar leerlingen en/of leraren over een langere periode in meerderheid rapporteren dat het hun niet lukt een geplande of opgedragen hoeveelheid werk bevredigend af te ronden in de tijd die daarvoor staat.” De kern van hun betoog is dat overladenheid direct wordt gekoppeld aan praktijkervaringen van leerlingen en leraren en dat succes in verband staat met de koppeling tussen tijd en de hoeveelheid werk. Te veel leerstof leidt bij gelijkblijvende leertijd tot meer oppervlakkige leerresultaten en het sneller vergeten ervan. Minder leerstof leidt bij gelijkblijvende leertijd tot meer mogelijkheden tot verdieping en meer effect op de lange termijn. Leerstof betreft niet alleen kwalificatie, maar heeft ook betrekking op socialisatie en persoonsvorming.

Het gevolg van oppervlakkigheid is dat de langetermijnretentie van kennis, kunde en vorming wordt beperkt en dat de onderwijsresultaten eroderen.

Er wordt vooral de laatste 50 jaar heel wat op de scholen ‘afgevuurd’ door actoren in en buiten het onderwijs met: “impulsen, verbinding, communicatie, voorlichting, advies, gesprek, reflectie, inspiratie, goede voorbeelden, regels, modellen, kaders, en informatie.” (7) Het is de frustratie van vele onderwijscollega’s om door deze tsunami aan de oppervlakte van de leerstof te moeten blijven. Het gevolg van oppervlakkigheid is dat de langetermijnretentie van kennis, kunde en vorming wordt beperkt en dat de onderwijsresultaten eroderen. (8) Het is gezien de edubesitas niet verbazingwekkend dat er veelvuldig wordt geschreven over het afnemend niveau van o.a. lezen, spelling, rekenen en de kwaliteit van het onderwijs. (9) In een veranderende samenleving is het verklaarbaar dat zich voortdurend nieuwe onderwerpen aandienen.

1 Bijdragen ter bevordering van het onderwijs en de opvoeding, voornamelijk met betrekking tot de lagere scholen in Holland , Deel 4. Johannes Enschede en Zoone, Haarlem, 1813.
2 Zie ons artikel: Overladenheid, de erfzonde van ons onderwijs. Van Twaalf Tot Achttien, 2015.
3 OECD (2020). Curriculum Overload: A way Forward.
4 Onderwijsraad. Persbericht: Permanente commissie nodig voor curriculumontwikkeling. 13 december 2018.
5 Anneke Voorend en Anton Friebel (2002). Overladenheid. In: Van Twaalf Tot Achttien.
6 Wilmad Kuiper (2019). PPT: Balans tussen ruimte, richting en ruggensteun. SLO, Universiteit Utrecht.
7 Edith Hooge (2017). De school raakt stuurloos door aangroei van instanties. In: NRC, 23-11-2017.
8 Juist voor de vorming van de leerlingen zal in het voortgezet onderwijs meer contacttijd moeten komen tussen de leraar en de leerlingen.
9 Zie daarvoor o.a. de analyses van Kees Vernooy: ‘De gemiddelde leesvaardigheid van Nederlandse 15-jarigen neemt vooral na 2012 sterk af’ (2020). PPT Ontwikkelingen VO nader bekeken.
10 Tijd voor focus. Uitgave van de Onderwijsraad, Den Haag, 2021
11 Voor de oplossing van deze symptomen is o.i. meer en meer geld in het onderwijs investeren weinig effectief. Het gaat om het aanpakken van de onderliggende oorzaken, zoals edubesitas en klassengrootte, en moed op macro-, meso- en microniveau.
12 Brief Onderwijsraad aan minister (20180285/1142). Advies Curriculumvernieuwing. 13 december 2018.
13 Door ons eerder aangeduid als de poortwachter in het artikel Overladenheid, de erfzonde van ons onderwijs. Van Twaalf Tot
Achttien, 2015.