Een radslag in het onderwijs

Door Nadine van Engen

Soms geeft een boek energie, maakt het dat je in actie wilt komen. Of dat nu het realiseren van een cultuurverandering binnen je eigen organisatie is, of het eindelijk organiseren van die lunchlezing of werkbezoek. Een radslag in het onderwijs is zo’n boek. Het is een positief, stoer, oprecht verhaal. In effectief slechts 91 pagina’s beschrijven Jolanda Hogewind en Mohamed El Jaouhari, directeur en teamleider van het Calvijn College in Amsterdam, wat zij op hun school bereiken. En het zal u inmiddels duidelijk zijn: dat is niet niks.

De uitgangspositie van het Calvijn was suboptimaal. Slechte reputatie, negatieve sfeer en slachtoffergedrag. Hogewind besloot hier na haar aantreden in 2009 iets aan te veranderen. Dit deed (en doet) ze niet rücksichtslos, maar vanuit visie, met durf én met structuur. Dit klinkt mogelijk een tikje abstract, maar het betekent in de Calvijnpraktijk dat schoolleiders, docenten en leerlingen regie krijgen en pakken, en afstappen van disfunctionele gedachtes. Niet ‘Onderwijs is gekkenwerk’, maar juist ‘Maak van onderwijs geen gekkenwerk. Laten we nadenken over onze identiteit en het onderwijs professioneler en gezonder organiseren’. Door het aanbrengen van een strakke structuur, ontstond professionele ruimte en duidelijkheid over rollen en taken. Of, aldus de auteurs: ‘Als alle taken geadresseerd zijn, kan iedereen met een gerust hart afblijven van de taken waar ze geen eigenaar van zijn’. Ze tonen hierbij realisme wanneer dingen niet goed gaan of in geval van gevoelige kwesties. Zoals het feit dat er een nieuw managementteam nodig was, en dat het noodzakelijk bleek dat docenten werden vervangen omdat ze niet konden of wilden veranderen.

Dit ‘eerlijke verhaal’ inspireert en getuigt van deskundigheid, maar ook van een flinke dosis boerenverstand. De auteurs van het boek geven weliswaar aan dat zij geen managementboek hebben geschreven met pasklare antwoorden, maar in mijn optiek bieden ze wel degelijk een recept voor cultuurverandering op scholen. Gewoon doen, kijk wat wel en niet werkt, ga uit van positieve intenties, doe niet alles, werk samen met je omgeving, wees professioneel en breng je school en leerlingen naar een hoger plan. Het verhaal wordt vlot gebracht. Soms wellicht een tikje te vlot; bronvermeldingen ontbreken veelal en stellingen of conclusies zijn niet altijd voldoende uitgediept. Maar dat stoort niet.

Het boek is geschreven vanuit schoolleidersperspectief. Dit is een logische keuze gezien de stelling van Hogewind en El Jaouhari dat schoolleiders bestuurlijke beslissingen nemen, lijnen uitzetten en kaders stellen en de voorwaarden scheppen waaronder medewerkers optimaal functioneren. Structuur- en cultuurveranderingen hangen immers sterk samen. Deze keuze roept tijdens het lezen wel de vraag op hoe sommige beslissingen door leraren zijn ervaren. Dit komt tussen de regels door uiteraard wel naar voren (‘het verzuim onder docenten is hoog [geweest], en soms moet je op een andere manier afscheid nemen en komt het voor dat iemand je op straat geen gedag meer wil zeggen’), maar het het had meerwaarde gehad om ook docenten van het Calvijn te citeren. Maar misschien is dit de opmaat naar een vervolgverhaal, waarin juist het perspectief en de ervaringen van docenten centraal staan.

Het moge duidelijk zijn: dit boek smaakt naar meer.

Door Carl Foulon

Het eerste wat in me opborrelt nadat ik schaamteloos heb mogen ronddwalen in de ziel van het Amsterdamse Calvijn College is ‘Hoe herkenbaar kunnen uitspraken over onderwijs zijn’? Een greep hieruit:

We doen het al jaren zo, dus…

Dat kan bij ons niet…

Ze (de leerlingen) kunnen het niet…

Wat weten zij (de ouders) van…

Het systeem laat het niet toe…

Het Amsterdamse Calvijn College, zo goed als dood en begraven in 2009, inspireert, anno 2018, de onderwijswereld met haar groeiverhaal. Dus ja, er zit nog voldoende ruimte in the box: het kan wel degelijk anders!

‘Jongen, met medelijden koop je niets!’ Ik hoor het mijn grootvader nog zo zeggen. Moest het ‘Calimero-effect’ nog niet uitgevonden zijn geweest dan had het Calvijn College rond 2008 de eer en het genoegen gehad om mee te dingen naar het woord van het jaar. Ga er maar staan als docent en leidinggevende als overleven, orde handhaven, branden blussen de rode draad doorheen de dag is. Loop er maar school ‘omdat je nu eenmaal school moet lopen’ als leerling. Allemaal slachtoffers op een zinkend klein schip tussen de andere grote, stevige schepen.

Veranderen is geen vanzelfsprekend werkwoord! Een nieuw beleid, een nieuwe taal… maar bovenal een verhaal van geloof in de gelijkwaardige groei van jonge mensen. Een verhaal van passie, lef, geduld en bovenal veerkracht. Een gedragen en doorleefde visie top down en bottom up, en bovenal een verhaal van stap voor stap caring and daring. Geen wij-versus-zij verhaal, maar een (r)evolutie van individueel naar samen, van labeling naar enabling, van leermacht naar evolueerkracht, van ‘hoe schoolrijp zijn onze leerlingen’ naar hoe ‘leerlingrijp is onze school’, van SNOT-opmerkingen (staat niet op takenlijst) naar teamcrafting en eigenaarschap.

Hoe stimulerend kan een leer- en leefomgeving zijn, zonder te trappen in de val van bepampering, wanneer elke betrokkene, op elk niveau van de school, voelt dat hij of zij er met zijn of haar talenten mag zijn? Hoe faciliterend kan een begeleidingsstructuur zijn wanneer elke betrokkene, op elk niveau van de school, ervaart dat er steeds iemand is die zegt: ’Hé ik ben er voor je, maar je moet het wel zelf doen’? Hoe sterk kan de boodschap van het Amsterdamse Calvijn College zijn?

Praat in jullie getuigenissen over jongeren, ze zijn immers zo veel rijker dan leerlingen alleen. En: maak van gelukskunde (en misschien nog beter ‘betrokkenheid en welbevinden’) meer dan een vak. De kracht zit hem immers in het continue aanbod en beleving. Het zijn maar twee bedenkingen en zeker geen kritiek op het inspirerende verhaal en de krachtige beweging die jullie in gang hebben gezet.

Keep UP the good work!