Een goede onderwijsfilm raakt

Het begrip onderwijsfilm kan betrekking hebben op educatief filmmateriaal – films of documentaires – die in de klas gebruikt kunnen worden bij de behandeling van een thema. Maar je hebt ook de ‘echte’ films – documentaire of speelfilm - die focussen op het werk van de leraar of het leven in de school. Met name die laatste categorie is een rijke bron voor gesprekken.

Neven en Sissing zijn het erover eens; de moeder aller onderwijsfilms is ‘Etre et avoir’, de prachtige documentaire van Nicolas Philibert over een school op het Franse platteland, die inmiddels elke onderwijsprofessional wel gezien zal hebben (https://www.youtube.com/watch?v=S49qvE86Qs0). Het is zo’n treffende en fijngevoelige registratie van wat er zich tussen de schoolmuren afspeelt, daar kan bij wijze van spreken geen studieboek of onderwijssymposium tegen op. Na anderhalf uur kijken, hoef je niemand meer uit te leggen waar het vak van onderwijzer of leraar om draait. Het heeft zich voor je ogen afgespeeld. En daarbij heb je anderhalf uur materiaal om het pedagogische en didactische kunst- en vliegwerk in de klas met je collega’s te bespreken.

Dat is wat veel onderwijsfilms bindt, aldus Sissing en Neven: het tonen van de ziel van het docentschap, het raken aan de kern van het beroep. Het docentschap is niet het afwerken van de methode en het volstorten van de dertig hoofden voor je, in de klas. Daarover zal niet snel een film gemaakt worden. De kern van het beroep is: er zijn voor kinderen om ze te leren om in het leven te staan. Dat is wat de leraar doet, en dat doen ze jaar na jaar omdat ze het beroep dat kinderen op hen doen verstaan. Dat is wat hen drijft en wat zij in onderwijsfilms herkennen en wat ontroert.

Er zijn legio manieren waarop een school onderwijsfilms kan gebruiken, zeggen Neven en Sissing. Je kunt een film inzetten om de verbinding in je eigen school te versterken, je kunt het gesprek in je eigen onderwijsgemeenschap op gang brengen. Het kan ook een middel zijn om over sectoren heen te verbinden. Kijk bijvoorbeeld een goede onderwijsfilm samen met toeleverende basisscholen en heb het met elkaar via een andere invalshoek over wat jullie te doen staat. Sissing en Neven ervaren al jaren wat er gebeurt na het gezamenlijk bekijken van een onderwijsfilm. Leraren, zo zeggen ze, spreken maar al te graag over onderwijs. Een film is een prachtige kruiwagen, bijna een excuus, om het te hebben waar datgene waar je hart ligt. Het lesgeven en de leerling. Het zou mooi zijn als de onderwijsfilms vanzelfsprekend materiaal in de scholen zou worden, ter vermaak, maar zeker ook ter lering. En het mooie is dat de meeste films juist niet vertellen hoe je iets moet doen, ze beleren niet. Daar houden leraren ook niet van, zeggen Neven en Sissing. Leraren weten wel wat ze moeten doen, het zijn professionals. Neven en Sissing pleiten er ook voor onderwijsfilms onderdeel te maken van het standaard curriculum van de lerarenopleidingen. Zeker voor deze jongere generatie, die zoveel sterker aanslaat op beeld.

Het is moeilijk kiezen uit zoveel goede onderwijsfilms. Hans Neven was erg onder de indruk van de film Spiegeldromen. “In die film maak je kennis met kinderen uit het speciaal onderwijs. Ze vertellen over hun dromen. Wat deze film heel bijzonder maakt is de cameravoering. De kinderen vertellen hun verhaal aan zichzelf, in de spiegel. Wij, de kijker, kijken via de camera van de maakster naar hun spiegelbeeld. En terwijl we dat doen, kijken we ook en misschien wel vooral naar onszelf. Een prachtige film.” Bovenaan het lijstje van Henk Sissing staat de film El Sistema. Sissing: “El Sistema verhaalt muziekonderwijs voor kinderen uit de sloppenwijken van Venezuela. De film toont de rauwe werkelijkheid van het leven van kinderen in de sloppenwijk, de betekenis van muziek en de waarde van inclusie, de volharding en zorgzaamheid van leerlingen en docenten. Wat een inspirerende kracht gaat daarvan uit. Bij sommige scenes houd ik het nog steeds niet droog…”

Scholen die vaker gebruik willen maken van onderwijsfilms kunnen nog niet echt op een centrale plek terecht. Je hebt een aantal online bronnen waar educatieve films van verschillende soort te vinden zijn, zoals op moviesthatmatter.nl of het relatief nieuwe filmeducatie.nl. Sommige (bioscoop)films kun je via YouTube bekijken en er bestaan natuurlijk ook nog altijd dvd’s. Verder mogen niet alle films kosteloos aan publiek worden vertoond, vanwege filmrechten. Het betekent dat leraren zelf op zoek moeten gaan en met altijd te weinig tijd helpt dat de promotie van de onderwijsfilm niet. Neven en Sissing zouden graag hun collectie van zo’n 400 onderwijsfilms en -documentaires online beschikbaar maken, maar dat is veel werk en daarvoor zou financiering gezocht moeten worden.

Voor iedereen die eens op een andere manier in met collega’s in gesprek wil raken hebben Neven en Sissing een helder advies: “Schrap een vergadering, organiseer een lunch, bekijk en bespreek met elkaar één van de films. Organiseer een ouderplatform, een “feestje” met collega- of basisscholen en onderga de emotie van de onderwijsfilm.”

Elf jaar geleden zijn Neven en Sissing gestart met het bieden van een podium voor Nederlandse onderwijsfilms en -documentaires. Dat podium is inmiddels uitgegroeid tot een jaarlijks evenement met een in samenstelling wisselende vakjury van betrokken onderwijscollega’s en filmexperts, én is vast onderdeel in de jaarlijkse Nationale Onderwijsweek: de verkiezing van de Nationale Onderwijsfilm. Je kunt gerust stellen dat de Nederlandse onderwijsfilm in de lift zit. Het aantal films over thema’s uit de onderwijssector groeit, films die in zowel de bioscoop als op de televisie te zien zijn. Zelfs in het coronaschooljaar 2020-2021 verschenen er zo’n dertien films, documentaires en indrukwekkende series als Klassen (HUMAN) en 100 dagen voor de klas (VPRO).

Sinds 2011 is, met onderbreking door corona, negen keer een Nationale Onderwijs Film aangewezen en zijn er publieksprijzen toegekend. Zes jaar geleden is besloten dat alleen Nederlandse producties van onderwijsfilms en -documentaires kunnen worden genomineerd.

Hieronder een kleine selectie van de Nationale Onderwijsfilm vanaf 2016, samen met wat trefwoorden voor het opzoeken en bekijken ervan: Vergeet mij niet (2016), Down to Earth (2017), Spiegeldromen (2018), Little Stars of Bethlehem (2019), De schooltuin (2021) en de publieksprijs (2021) Zouden ze het weten? De editie 2020 is geannuleerd vanwege corona.

Nationale Onderwijsfilm 2016: Vergeet mij niet (2Doc/EO).

Deze onderwijsfilm brengt het actuele thema ‘Onderwijs aan (uitgeprocedeerde) asielzoekerskinderen’ indringend in beeld, en stelt onuitgesproken vragen aan de orde over waarde en betekenis van onderwijs voor zowel deze leerlingen als deze leraren. “Schaamte, boosheid, verdriet en bewondering voor het engelengeduld van de leerkrachten van basisschool De Verrekijker in Katwijk wisselden elkaar in hoog tempo af”. Te zien op: www.2doc.nl Trefwoorden: Vergeet mij niet.

“Deze film stelt de film ons de vraag wat voor samenleving wij willen bouwen voor en met onze kinderen. Hij wil daarmee tegelijkertijd een wake-up-call zijn als een belofte van hoop voor onze kinderen en hun toekomstige wereld. […] En met dat laatste formuleert de film bijna een opdracht voor onderwijs: terug naar de bronnen van kennen en zijn, naar hogere waarden dan alleen kennis en kunde; een ander soort curriculum.” Te zien op: YouTube. Trefwoorden: Down to earth (English subtitles).

“Spiegeldromen” is niet zomaar een film over leerlingen van een praktijkschool, niet zomaar een film over kwetsbare jongeren: deze indringende film toont niet alleen de dromen, de pijn en het verlangen van deze jongeren, de film biedt ook een spiegel aan ons, kijkers. In het oprechte verhaal van de ander, de jongere, zie je en herken je jezelf. Te zien op: 2doc.nl Trefwoord: Spiegeldromen.

Acht kleine cellisten, Palestijnse kinderen uit een vluchtelingenkamp in Bethlehem, worden uitgenodigd om op te treden op de Cello Biënnale in het verre Amsterdam. Deze acht kinderen groeien tegen het decor van de plaats waar zij zijn geboren en opgegroeid, uit tot beelden van de kracht, verbinding en hoop en wellicht een appel op ons als kijker. Niet gratis te zien op het internet. Wel te zien op NPO plus: npostart.nl, trefwoorden: Little Stars of Bethlehem.

Een film gedraaid door de ogen van een groep kinderen die een jaar aan de slag gaan met het verbouwen van hun eigen groenten en bloemen. Schooltuinen staan voor aanstekelijk plezier, zelf doen, beleven en ontdekken. De kijker volgt de ‘cycle of life’, de seizoenen. “Het succes, het enthousiasme en het commentaar van de kinderen maar ook de teleurstelling als iets mislukt of een konijntje ervandoor gaat met hun worteltjes.” De trailer is te bekijken op You Tube. Trefwoorden: Trailer de schooltuin.

Een indringende documentaire over de impact van een onterechte beschuldiging van kindermisbruik. Wat doe je dan? Wat doet het met je? Kom je er ooit nog overheen? Het overkwam Juf Magalie, betrokken en bevlogen onderwijscollega. De beschuldigingen bleken niet waar, maar ze kreeg doodsbedreigingen en haar levenslange droom om kleuterjuf te zijn werd verwoest. Te zien op: Te zien op: 2doc.nl Trefwoorden: Zouden ze het weten?

Henk Sissing is onderwijsliefhebber, -verzamelaar, ontwikkelaar en onderzoeker van tuberculose bij dieren en de overladenheid van het onderwijs. Werkte voor CPS, Fontys, en het Min. OCenW. Hij heeft veel publicaties verzorgd o.a. 4000 Years of Thinkers on Education (Boom Filosofie) en vier edities van de Bildungkalender (ISVW).

Hans Neven is onderwijsliefhebber met veel plezier in, met en voor het vak. Voormalig leraar Nederlands, directeur en rector van verschillende scholengemeenschappen in de regio Rijnmond. Medeorganisator van Onderwijs Film Festivals en de verkiezing Nationale Onderwijs Film.

<Einde kader>