Sinds een paar weken ben ik fervent kijker van de licht dystopische scifi-anthologieserie Black Mirror. Ik heb het even opgezocht: een anthologieserie is een serie met losstaande verhalen, verbonden door een overkoepelend thema. Dat overkoepelende thema van Black Mirror, zo schrijft men, zijn de snelle technologische ontwikkelingen in de 21e eeuw. Ik heb net de aflevering Arkangel gehad, waarin een moeder besluit om haar dochtertje te laten implanteren met een kleine chip. Mama kan nu haar dochter overal volgen, kan via diens ogen speuren naar onraad, ze kan onwenselijke beelden blokkeren, over beelden van geweld of seks komt een blur. En zo groeit het meisje op zonder noemenswaardige risico’s. En dat loopt niet goed af, dat begrijp je. Een andere aflevering gaat over een device, dat is ingebouwd in het brein. Je kunt hiermee terugkijken in je leven. Het brein is immers erg onbetrouwbaar als het gaat om herinneringen. Maar steeds opnieuw gebeurtenissen van jezelf of van een ander terug afspelen (re-do), het steeds op zoek gaan naar bewijs of leugens maken langzaam het dagelijks leven onleefbaar. Of de aflevering waarin je enkel via gespaarde punten toegang krijgt tot dat prachtige appartement of dat high-end restaurant… Welkom in de sociopatische stad.

Het is wel duidelijk waar onze angsten ontstaan in de doorontwikkelde technologische wereld. Het dystopische gaat over ons mens-zijn. Het leven wordt ongemakkelijk als alle menselijke relaties gaan aanvoelen als het stilzwijgende samenzijn in een volle lift. Doodvermoeiend als je hoofd vol zit met meer stemmen dan die van jezelf. Angstig als je je moet voegen naar algoritmes die je niet begrijpt.

Ik vind het een knappe serie die doet nadenken over wat wij als mens dan wél nodig hebben om onszelf op ons gemak te voelen, comfortabel, capabel, mens. Wordt de wereld misschien te ingewikkeld en handelen we dat nog niet? Krijgen we nu pas besef van onze privacy? Wat is het menselijke, niet meer tegenover het dierlijke maar tegenover het technologische? Wat missen wij in systemen, dat wij zelf wel vertonen? Is het empathie? De autonomie om onlogica te volgen? Of is het veel existentiëler en voelen we in de acceptatie van alle krachtige technologische systemen onze eigen misbaarheid doorschemeren?

Technologisch voortdenderend brengen we onze humaniteit in het geding.

In het oktobernummer stelde hoogleraar Marc de Vries dat technologische vooruitgang ons altijd uitdaagt tot het stellen van nieuwe vragen over ons doen en laten. Een ongoing proces dat ook in dit decembernummer over digitalisering aan de orde komt. Digitalisering is groots en invasief, de impact ervan hebben we nog nauwelijks op ons netvlies. Het dwingt ons tot keuzes maken: wat vinden we winst? En wat verlies? Wat maakt onze samenleving beter, en wat kwalificeren we als bedreiging? En vanuit welke morele overtuigingen? En: hebben we nog wel iets te willen? Zijn we als mens nog machtig genoeg? Technologisch voortdenderend brengen we onze humaniteit in het geding. Dat is toch bijzonder.

Het decembernummer pakt het overigens iets minder groots en verontrustend aan, het is tenslotte bijna Kerst. In dit nummer tref je een serie artikelen aan die vooral het kielzog van de digitalisering in beeld brengt. Hoe gebaat is ons streven naar gelijke kansen bij digitalisering, waar moeten we dan op letten? Wat weten we inmiddels over digitale leesvaardigheid? Wat doet digitalisering met je eigen vakgebied? En over welke nieuwe vragen dienen scholen na te denken nu er digitaal zoveel mogelijk is? Met dank aan de vele auteurs voor het meedenken en hun inbreng.

Iets heel anders. Voor het eerst dit jaar maken we een dubbelnummer januari/februari, een dubbeldik nummer waarin we twee thema’s naast elkaar zetten. In dit geval: vernieuwen in het onderwijs, en: kennis en kennisconstructie. Het nummer valt niet in de eerste week maar in de derde week van januari 2020 op de mat. Wordt vervolgd.

Nu eerst maar de decembermaand in, een maand waarin de meesten van ons toeleven naar een moment van rust. De dagen zijn kort en we hebben hard gewerkt. Ik ruil zelf de geestverruimende toekomst van Black Mirror weer even in voor het verleden van The Crown en wens iedereen toe wat hij in deze maand nodig heeft.

Ik zie iedereen graag weer terug in 2020!

Renske Valk