Taken vanuit wet en regelgeving in Onderwijs en maatschappelijke verwachtingen:

• bevorderen van sociale redzaamheid en gezond gedrag (in kerndoelen PO, 2006); bevorderen van lichamelijke en psychische gezondheid (in kerndoelen onderbouw VO, 2006);

• bevorderen van leren over zorg en leren zorgen voor zichzelf, anderen en de omgeving, en hoe de veiligheid van zichzelf en anderen in verschillende leefsituaties (wonen, leren, werken, uitgaan, verkeer) positief beïnvloed kan worden (in kerndoelen onderbouw VO, 2006);

• bevorderen van actief burgerschap en sociale cohesie (toegevoegd aan WPO en WVO, 2006); voortgezet onderwijs: invoering maatschappelijke stage (2007);

• zorg voor veiligheid, plicht tot veiligheidsplan of veiligheidsbeleid (hoe waarborgt de school fysieke en sociale veiligheid op school) (2006);

• primair onderwijs: leerlingen die extra zorg behoeven binnen de eigen school opvangen (terugdringen van aantal doorverwijzingen naar speciaal onderwijs, ‘Weer Samen Naar School’);

• primair onderwijs: organiseren van buitenschoolse opvang (2006);

• primair onderwijs: organiseren van tussenschoolse opvang (2006);

• schoolbesturen primair onderwijs: afspraken maken met gemeenten over aanpakken taalachterstand peuters (aanbieden van voor- en vroegschoolse educatie, gewijzigd beleid sinds 2006);

• besturen primair en voortgezet onderwijs: voor iedere leerling een onderwijsaanbod realiseren dat past bij zijn mogelijkheden en beperkingen, door de school zelf of in samenwerking met andere scholen (Passend Onderwijs, invoering vanaf 2011);

• schoolbesturen: in overleg met gemeente en andere partners een ‘lokale educatieve agenda’ opstellen en afspraken maken over het tegengaan van segregatie en het bevorderen van integratie;

• schoolbesturen: in samenwerking met gemeente en andere partners een ‘lokale educatieve agenda’ opstellen en afspraken maken over maatregelen om voortijdig schoolverlaten terug te dringen dan wel te voorkomen;

• besturen voortgezet en middelbaar onderwijs: in samenwerking met gemeenten een sluitend systeem invoeren voor signaleren, registreren en melden van verzuim en uitval aan gemeenten;

Overige ‘extra’ taken in Onderwijs en maatschappelijke verwachtingen;

• aandacht voor Europa, ‘European citizenship’;

• maatregelen die het onderwijspersoneel kunnen helpen om radicalisering en polarisatie op hun school te verminderen;

• bevorderen van mediawijsheid, digitale geletterdheid (bijvoorbeeld via lespakket SLO en middels expertisecentra Mediawijsheid);

• bevorderen van gezond gedrag, tegengaan van overgewicht, tegengaan van verslaving;

• seksuele voorlichting/seksuele vorming, voorkomen van geslachtsziekten;

• aandacht voor mensenrechten/rechten van het kind;

• omgaan met homoseksualiteit, bevorderen van homovriendelijke attitude (zie handreiking ‘Naar een discriminatievrije school’, toegezegd door minister Plasterk in zijn brief aan de Tweede Kamer van 1 juli 2008);

• vergroten van veiligheid op scholen, tegengaan van pesten op school, waaronder digitaal pesten (oprichting centrum School en Veiligheid, ontwikkelen databank, ontwikkelen van aanbod voor docenten, oprichting Kwaliteitsteams Veiligheid);

• organiseren van horizontale dialoog, zich verantwoorden over voorgenomen en gevoerd beleid aan ouders en andere partners uit directe omgeving (Code Goed Bestuur);

• vergroten ouderbetrokkenheid bij de school; vergroten van betrokkenheid van allochtone ouders bij de school (platform allochtone ouders).

En sinds 2008 is de tsunami aan voorgestelde taken voor het onderwijs gewoon doorgegaan (2). Ik noem uit het artikel Wat scholen allemaal moeten slechts:

  • Ondernemerschap, zoals ingebracht door de SER: “Al op de basisschool kun je kinderen ondernemersvaardigheden bijbrengen: pro-activiteit, creativiteit en anderen motiveren.”
  • De Autoriteit Persoonsgegevens lijkt het nuttig te leren over Privacy, en heeft een lespakket samengesteld.
  • Toekomst. Het argument ‘we leiden op voor banen die nog niet bestaan’ is uitgewerkt tot een pleidooi voor een curriculum waarin het vak ‘toekomst’ een belangrijke rol speelt.
  • Schaken. Dit is een hit in andere landen en ook in ons land nooit uit beeld verdwenen, want schaken zou leiden tot beter nadenken.
  • Meer muziek. Wat vooral opvalt is dat in de pleidooien voor meer aandacht voor muziek op school wordt benadrukt dat het even belangrijk is als taal en rekenen.
  • Het Rode Kruis vindt dat EHBO een vast onderdeel van het onderwijs moet worden.

En dit takenoverzicht is nog los van de wensenlijst van besturen, gemeentes, schoolbesturen, colleges van bestuur, vakverenigingen, ouderverenigingen e.a. De optelsom van al die taken is voor directies, vakgroepen en leraren te veel, heel veel te veel! We moeten stoppen met almaar nieuwe taken toe te voegen voor het onderwijs, want “als scholen hogere resultaten moeten bereiken dan kan dat alleen als de maatschappelijke druk op het onderwijs afneemt”, aldus de Onderwijsraad en hij sluit af met: “Laat het onderwijs doen waar zij goed in is: de kwalificatie en de socialisatie van leerlingen.” (3) En inmiddels kan aan kwalificatie en socialisatie door het werk van Gert Biesta persoonsvorming worden toegevoegd.

In 2009 schrijft de toenmalige minister van OCW Ronald Plasterk dat hij de uitspraak dat “de maatschappelijke tekorten niet op de scholen mogen worden afgeschoven en zij niet alle problemen in de samenleving kunnen oplossen”, ten zeerste onderschrijft (reactie op SCP-rapport, 2008, ‘De school bestuurd’). En nu? Nu is er een Wetenschappelijke commissie ingesteld door het ministerie van OCW, die als een van haar taken heeft om te adviseren over het terugdringen van de overladenheid. Het is in ons land niet de eerste poging om dat te realiseren. Zie daarvoor de bijdrage Overladenheid vanaf de 1806 tot nu in deze special.

Advies: ‘Luister naar Goethe!’

Én, én, én, én, én… dient plaats te maken voor of, of, of, of… Er is behoefte aan ‘poortwachters’ die de drukmeter voor het onderwijs controleren om een aanvaardbare werkdruk voor alle betrokkenen te realiseren. Al 200 jaar wordt aangegeven dat te veel leerstof onvoldoende leidt tot de beoogde resultaten voor het leren en voor de vorming die de samenleving voor ogen staat!

De Tweede Kamer en het ministerie OCW zijn voor het onderwijs gediend met een krachtige poortwachter om het onderwijs tegen o.a. de talloze goedbedoelende belangengroepen te beschermen. Zij dienen zich met name de woorden van J.W. von Goethe (1749-1832) in praktijk te brengen, want: “Wer Großes will, muss sich zusammenraffen. In der Beschränkung zeigt sich erst der Meister, Und das Gesetz nur kann uns Freiheit geben”, aldus J.W. von Goethe (1749-1832), in de laatste drie regels uit zijn sonnet Natur und Kunst. De wet heeft veel van de huidige overlading veroorzaakt en kan daarom ook deel van de oplossing zijn.

Jacques Dane is historicus en hoofd van de afdeling collectie en onderzoek van het Nationaal Onderwijsmuseum. Henk Sissing onderwijsorganisatieadviseur, -ontwikkelaar en -onderzoeker. Hij werkte in het onderwijs, voor CPS en OCW, en is samensteller van o.a. de Bildungkalenders en 4000 Years of Thinkers on Education.

(1) (3) Onderwijsraad (2008). Onderwijs en maatschappelijke verwachtingen: scholen kiezen zelfbewust positie. Den Haag, Onderwijsraad.

(2) Casper Hulshof. Wat scholen allemaal moeten. https://komenskypost.nl/, 5 mei 2018.