De LeerOnderneming, leren door doen

De LeerOnderneming is gehuisvest in een vleugel van het Gemini College in Ridderkerk, een brede scholengemeenschap voor vmbo, havo en vwo. Er is gekozen voor een aparte ingang, zodat de jonge leerlingen (‘Potverdrie, wat zijn die zevende groepertjes nog klein’) niet overlopen worden door de horden middelbare scholieren. De LeerOnderneming verzorgt op dit moment onderwijs voor twee lichtingen. De eerste groep, de ‘borelingen’ zoals de directeuren hen liefkozend noemen, startte in schooljaar 16/17 aan dit nieuwe spannende project en een tweede lichting volgde dit schooljaar. In een eigen vleugel krijgen ze les – of liever: leren ze - in een aantal ruime lichte lokalen. Aan de muren hangen vellen met aantekeningen, en op de whiteboards staan planningen en aanduidingen van taken, aan de hand waarvan de leerlingen hun werk en hun dag indelen. De vakkenstructuur is losgelaten, net als het 50-minuten-rooster.

Debby Wernke, directeur van OBS de Botter, en Klaas van der Hoek, directeur van Gemini College, zijn beiden directeur van De LeerOnderneming. Samen schetsen ze in een aantal kernachtige zinnen een beeld van het onderwijs op De LeerOnderneming. De gebruikelijke vakken zijn vervangen door zes leergebieden of domeinen: math (rekenen, wiskunde, economie), science (wetenschap & techniek, biologie, scheikunde en natuurkunde), creation (drama, muziek en beeldende vorming), culture (aardrijkskunde, geschiedenis en (kinder)literatuur), communication (taal, spelling, begrijpend lezen en Engels) en care&choice (lichamelijke opvoeding, burgerschapsvorming, koken en verkeer). Deze domeinen samen bevatten alle kerndoelen waaraan volgens de wet gewerkt moet worden. Binnen elk domein zijn zes modules per leerjaar ontwikkeld. In die modules zijn naast alle kerndoelen ook de doelen en vaardigheden verwerkt die De LeerOnderneming belangrijk vindt in het kader van modern onderwijs, de zogenaamde Bouwstenen. Iedere module bestaat uit een aantal opdrachten oftewel ‘uitdagingen’. Die uitdagingen staan op digitale kaarten, waarop de leerlingen met behulp van een Chromebook ook kunnen zien aan welke vaardigheden en leerdoelen binnen welk domein ze werken. Een belangrijk criterium daarbij is het gehalte ‘handen’: leren door te doen. ‘Lesgeven’ in de traditionele zin heeft plaats gemaakt voor het voortdurend in contact zijn met de leerlingen over hun werkzaamheden, hun aanpak, hun vorderingen en wat ze nodig hebben om weer een stap verder te komen. Verder worden Muiswerk en Nieuwsbegrip ingezet en behoeve van een goed fundament van spelling en begrijpend lezen. Van ‘lesrooster’ is geen sprake meer. Leerlingen hebben een leerdag.

Johan van Knijff is voorzitter van het college van bestuur van de Onderwijsgroep Zuid Hollandse Waarden, waaronder sinds de fusie in 2014 zowel basisscholen als middelbare scholen vallen. Van Knijff: ‘Het begon allemaal met die fusie. Het was de uitdrukkelijke opdracht van de mr, gmr en Raad van Toezicht dat de fusie die we voor ogen hadden niet enkel een administratieve doelmatigheidsactie zou blijven. Er moest onderwijsinhoudelijk ook iets moois uitkomen. Iets dat goed is voor onze leerlingen. Op de ene locatie resulteerde dat in samenwerking op het gebied van digitalisering. Op deze locatie was er een grote wens om te starten met onderwijs voor 10-14-jarigen. We kenden het voorbeeld van het Tienercollege in Gorinchem, en we vonden dit concept heel goed passen bij onze ambitie: het beste onderwijs voor onze leerlingen. We hadden nu de kans om te gaan werken aan doorgaande leerlijnen vanaf groep 7 en een brug te slaan tussen po en vo, een brug die onze leerlingen in staat stelt zich in hun eigen tempo te ontwikkelen van kind naar puber.’

Als je gaat voor het beste onderwijs in je regio, dan sta je voor kwaliteit in alles wat je doet, ook als het gaat om het ontwikkelen van een nieuw onderwijsaanbod. Dat is namelijk geen routineklus. Of, in de woorden van rector Klaas van der Hoek, ‘Het is echt geen cruise, meer een ontdekkingsreis.’

Er werd een position paper geschreven, en men was het erover eens dat investeren in mensen en ontwikkeltijd onvermijdelijk was. Dus maakte het bestuur van OZHW geld vrij en stelden Debby en Klaas een ontwikkelgroep samen van leraren van de basisschool en van de middelbare school. Zij gingen aan de slag met het nieuwe curriculum. Iedereen was het erover eens; hoe gaaf is het dat je je, gefaciliteerd en wel, mag bezighouden met het ontwikkelen van je eigen onderwijs, van iets dat er nog niet is, van iets dat in de toekomst misschien wel een voorbeeld zal worden voor veel meer… Dat maakte het overigens niet minder ingewikkeld. De ene na de andere prop papier belandde in de prullenbak. ‘We zijn eigenlijk nog nergens…’ was een enigszins mismoedige verzuchting, toen voorzitter Johan van Knijff op enig moment vroeg naar de vorderingen. Maar volharding is een schone zaak en toen men werkenderwijs uiteindelijk tot een gedragen format was gekomen, kwam het hele project in een stroomversnelling. Het eerste schooljaar van De LeerOnderneming brak aan, 14 leerlingen en hun ouders – ‘onze helden’ aldus voorzitter Johan van Knijff – hadden de sprong in het diepe gewaagd, vanuit vertrouwen in de scholen; de onderneming kon beginnen. De leraren die in De LeerOnderneming gingen werken waren ook ontwikkelaar van de lesstof en kregen nu een dubbelfunctie: het lesgeven en begeleiden van leerlingen, en het terugkoppelen van hun ervaringen naar de ontwikkelgroep, die dat weer meenam in het verdere ontwikkelwerk. Een krachtige constructie. Directeur Debby Wernke: ‘De betrokken leraren vinden het geweldig, het is voor iedereen een enorme ervaring in veel opzichten. Het mogen ontwikkelen van je eigen onderwijs, het ontmoeten en samenwerken met je collega’s uit po of vo, en het cyclisch werken vanuit de ervaringen van lesgeven. Het is bijvoorbeeld heel fijn om nu een aantal vo-leraren te hebben bij de ontwikkeling van materiaal voor de basisschoolleeftijd. Ja, we hebben werkelijk een topteam.’ En de investering reikt verder dan enkel De LeerOnderneming. Klaas van der Hoek: ‘Er is een moment dat de leerlingen 15 worden. We hebben De LeerOnderneming niet ontwikkeld om onze leerlingen vervolgens weer in het oude systeem van allemaal losse vakjes te duwen. Dat systeem heeft zijn langste tijd gehad. Door De LeerOnderneming vorm te geven zijn we hard bezig om te ervaren hoe het ook anders kan. Dat willen we op een of andere manier ook aan het reguliere onderwijs ten goede laten komen. Ik noem het de spin-off.’

In de loop van het voorbereidende ontwikkeljaar groeide de nieuwsgierigheid: zouden zich voldoende leerlingen aanmelden om ook daadwerkelijk te starten? Er is niet gekozen voor een expliciete selectie, wel voor een nauwgezette intake- en plaatsingsprocedure. De leerlingen en zeker ook hun ouders moesten gemotiveerd zijn voor het soort onderwijs, en er moest geen sprake zijn van een zgn. ‘vlucht’ omdat het op andere plekken met de leerling niet lukte. Directeur Debby Wernke: ‘Ouders zijn erg belangrijk. Ze zijn gewend om cijferlijstjes te ontvangen, waarmee ze het idee hebben dat het goed met hun kind gaat. Of niet. Bij De LeerOnderneming werkt het niet zo. Daarom betrekken we ouders intensief bij de ontwikkelingen van hun kind. Er zijn elke zes weken presentaties door de leerlingen, waarmee ze laten zien wat ze hebben bereikt. En het wordt nu spannend, voor het eerste leerjaar komt de eindtoets eraan. Die past weliswaar niet echt op wat we doen, maar we zullen toch een beeld krijgen van waar de leerlingen staan ten opzichte van de anderen in Nederland.’ Directeur Klaas van der Hoek: ‘En verder zijn we hard bezig om een eigen volgsystematiek te ontwikkelen, dat vooral ook de generieke vaardigheden in beeld brengt, o.a. op basis van rubrics en een variant van de taxonomie van Bloom. Dat is van belang, want we merken dat richting het derde jaar de verschillen tussen leerlingen groter aan het worden zijn. Dat moeten we goed in beeld brengen.’ De scholen zijn echter vol vertrouwen over de prestaties van de pionierende leerlingen.

De LeerOnderneming is de parel van hun onderwijs, aldus de drie geïnterviewden. Maar, dat gezegd hebbende, ook een voortdurende organisatorische en inhoudelijke uitdaging. Ook al benoemt het regeerakkoord 10-14 onderwijs als aandachtspunt, de onderwijswet is ongewijzigd. Dus liggen er vraagstukken op bestuurlijk niveau bijvoorbeeld met betrekking tot de geldstromen. Johan van Knijff: ‘Oberon voert op dit moment een inventariserend onderzoek uit naar deze vorm van onderwijs, en ik verwacht dat hun rapport richting zal geven aan nieuw op te stellen toezichtkaders voor deze vorm van onderwijs. Op het ministerie is op dit moment een kleine groep van ambtenaren en schoolbestuurders die zich hiermee bezighoudt.’ Aan scholen die overwegen om 10-14-onderwijs aan te bieden kunnen Debby, Klaas en Johan alleen maar benadrukken: begin vanuit de bedoeling! Iedere context is immers anders. Bereid het goed voor, doordenk het, stel zorgvuldig vast wat je wilt en neem tijd voor de organisatie en de inhoudelijke ontwikkeling. Zoek leraren die nieuwsgierig zijn en niet bang voor tegenslagen. Nieuw onderwijs ontwikkelen komt niet gratis.

Meer informatie over De LeerOnderneming vindt u op

. Voor meer informatie over 10-14 onderwijs: Lenie van Lieverloo, KPC-groep, e-mail: [email protected]

‘Het leukste van De LeerOnderneming vind ik het werken op Chromebooks, omdat ik het leuk vind om met computers te werken. Ook vind ik de bouwstenen leuk en je leert er veel van, omdat je dan het ene al goed kan en het andere nog niet. Daar kan je dan aan werken om het goed te kunnen. Eigenlijk zijn alle opdrachten van de kaart wel leuk en er zitten soms hele moeilijke uitdagingen bij, maar het lukt meestal wel om die uit te voeren. Ik ben heel benieuwd naar volgend jaar en hoe het dan gaat worden met zoveel kinderen, maar ik heb er ook heel veel zin in!’
-Fee

‘Op De LeerOnderneming werk je niet echt meer in een schrift waar je de antwoorden erbij moet schrijven. Hier krijg je een kaart. Op de kaart staat een soort uitdaging die je dan moet voltooien. Bij die uitdaging zitten ook bouwstenen. Een bouwsteen is een vaardigheid waar je rekening mee moet houden. Bijvoorbeeld: ik denk kritisch of ik werk samen. Een uitdaging kan meerdere kaarten hebben. Bijvoorbeeld bij Culture ging je eerst informatie verzamelen over de jagers en verzamelaars, daarna ging je een tijdlijn maken en als laatste maakte je met een groepje een filmpje op greenscreen.’
-Merijn

Als er een probleem is, dan moeten we het met zijn allen oplossen. En we mogen ook onze eigen dag inplannen. Je leert op De LeerOnderneming heel anders, je gaat veel meer werken met een Chromebook en dan leer je ook beter typen. Elke 6 weken krijgen we een leerdoelenblad en dan moet je invullen wat je die 6 weken hebt geleerd en wat er de volgende keer beter kan. Op De LeerOnderneming krijg je ook geen cijfers, maar je gaat echt goed zelf kritisch naar je werk kijken en als jij het goed vindt, vindt de juf het ook goed.’
-Mitch

‘Ik zit op De LeerOnderneming nu al een jaar lang. De LeerOnderneming is een school om te leren door doen. In het begin was het heel erg wennen want je leert anders maar ook veel leuker. We werken met allerlei modules bijvoorbeeld Care & Choice. Daar mogen we koken, dat vind ik erg leuk. Culture, daar leer je alles over de geschiedenis. We hebben ook bouwstenen waar we aan moeten werken bij een opdracht. Aan het einde van de maand hebben we presentatiemiddag. Dan gaan we alles presenteren wat we in die maand hebben geleerd zoals mijn toneelstukje van drama. Daarna moeten we een reflectieblad maken over wat we geleerd hebben. Ik vind De LeerOnderneming een top school!’
-Chelsea